Matematik tafakkur, matematik qobiliyat

Matematik tafakkur, matematik qobiliyat

Navruzbek Tolipov

Nizomiy nomidagi TDPU 2-kurs talabasi

Telefon raqam: ([phone]

Annotatsiya: Ushbu maqolada matematik tafakkur va matematik qobiliyatlar haqida ilmiy fikrlar ilgari surilgan va matematik qobiliyatni tashkil etuvchi asosiy tarkibiy qismlar sanab o`tilgan. Kalit so`zlar: tafakkur, mantiq, mulohaza, fikrlash, analiz, umumlashtirish. Matematikaning mantiqiy tafakkur rivojlanishi uchun qanday ahamiyatga ega ekanligi qadim zamonlardanoq ma`lum edi. Tafakkurning matematik usuli haqida, har qanday ixtisosdagi mutaxasislarning uni bilishi kerakligi haqida gapirar ekanmiz , bunda mantiqiy tafakkurning yuqori sifatlari : aniqlik , qisqalik, tartiblanganlik , hatto kichkina bo`lsa ham sohtalikka yo`l qo`ymaslik , to`la dalil keltirish va hokozalar tushuniladi . Ko`p kishilar bu qobiliyatlarning ko`pchiligi til , adabiyot , tarixni o`rganish orqali ham rivojlanadi deyishlari mumkin. Albatta har bir fan o`quvchilarni aqliy kuchini rivojlantirishi kerak. Lekin mantiqiy tafakkurni shakllanishida matematika so`zsiz birinchi darajali ahamiyatga egadir , chunki u soxta da`volar bilan uzviy kelisha olmaydi , soxta fikrlarni haqiqatga o`xshatib ko`rsatishdan ko`ra uni rad qilishni afzal ko`radigan noyob fanlardan biridir . Ana shuning uchun ham matematika o`qituvchisining jamiyat oldidagi mas`uliyati juda kattadir : axir tafakkur usuli ko`p jihatdan o`qitish usuliga bog`liqdir.

Matematik tafakkurni egallashning muhimligi haqida ota-onalar va o`quvchilar bilan suhbat o`tkazganda ko`pincha: - “Matematikaga qobiliyat yo`q” degan javobni eshitasiz. Matematik qobiliyat nima ? Uni rivojlantirish mumkinmi ? Akademik A.N.Kolmogorov quyidagi matematik qobiliyatlarni ajratib ko`rsatadi. 1. Hisoblash qobiliyati ,bu , murakkab algebraik shakl almashtira bilish bilan xarakterlanadi . 2. Mantiqiy tafakkur qobiliyati – izchil , to`g`ri qismlarga ajratilgan mantiqiy mulohaza san`ati . 3. Fazoviy tasavvur yoki geometrik intuitsiya .

Matematik qobiliyatning turli tomonlari , turli kombinatsiyalarda uchrashi mumkin , bunda xatto ulardan yolg`iz bittasining rivojlanishi ham ba`zan ajoyib natijalarga va kashfiyotlarga olib kelishi mumkin . Shuni ham aytish mumkinki , matematikaning turli tadbiqlari ham bu qobiliyatlarning bir xilda rivojlanishini talab qilmaydi : bir sohada hisoblash uchun yaxshi algaritmni topish muhimroq bo`lsa , boshqa sohalar uchun mantiqiy fikrlash muhimroqdir . Shu sababli o`qituvchi o`quvchilarning turli matematik qobiliyatlarini rivojlantirish uchun keng yo`l ochib berishi kerak . Matematik qobiliyatlar murakkab tarkibiy qismlardan iborat. V.A.Krutetskiy matematik qobiliyatlarni tuzulishida quyidagi asosiy tarkibiy qismlarni sanab o`tadi : 1. Matematik materiallarni formallashtirib idrok qilish , ya`ni masalada uning matematik formasini tezgina sezib ola bilish ; 2. Matematik obyektlarni , nisbatlarni va amallarni tez va keng ravishda umumlashtirish ; 3.Amallar sistemasini ixchamlash , ya`ni mulohazani ba`zi oraliq zvenolarini o`z-o`zidan ma`lum faraz qilib tashlab ketish ; 4. To`g`ri fikrlashdan teskarisini fikrlashga tez o`ta bilish imkoniyati ; 5. matematik masalalarni yechishda fikrlash jarayonining uyg`unligi; 6. Aqliy zo`riqishlarni o`ziga xos tejashga intilish –matematik masalalarni , aniq , ratsional ravishda intilish . 7. Matematik xotira ; Masalan , mantiqiy fikrlash qobiliyati ko`p komponentlarni o`z ichiga oladi : bular analiz qilish , umumlashtirish ,abstraklash va shunga o`xshash qobiliyatlardan iborat. Foydalanilgan adabiyot : R.A.Xabib . O`quvchilarning matematik tafakkurini shakllantirish .Toshkent. “O`qituvchi” , 1971.