Tovar, mahsulot, xizmatlarga boʻlgan talab funksiyasini qurish vazifa: Faraz qilaylik orzu qilib yurgan biznesingiz uchun yetarlicha mablag‘iz bor

Toshkent Axborot Texnologiyalari Universiteti Kampyuter injinering fakulteti



TOVAR, MAHSULOT, XIZMATLARGA BOʻLGAN TALAB FUNKSIYASINI QURISH
Vazifa: Faraz qilaylik orzu qilib yurgan biznesingiz uchun yetarlicha mablag‘iz bor. Har bir talaba orzularidagi virtual zavod, fabrika qurib isteʼmolchilarni qiziqtiradigan mahsulot ishlab chiqarish, yoki biror bir xizmat turi taklif qilish vazifasi qoʻyiladi. Quyidagi savollarga javob topilsin:

Olingan soʻrovnoma maʼlumotlari boʻyicha talabni bahoga nisbatan bogʻliqligi funksiyasini quramiz. Bumisolimda men "kindls’’ Smart kitobi berildi va unga 70,50,100,150,200,250,300 dollar narxlar qo’yildi.

№ , i	Baho, pi	Ni	Talab, D(pi)	Foyda	Foyda	Foyda
1	2	3	4	5	6	7
1	50	12	50	1000	750	500
2	70	3	38	1520	1330	1140
3	100	6	35	2450	2275	2100
4	150	11	29	3480	3335	3190
5	200	5	18	3060	2970	2880
6	250	7	13	2860	2795	2730
7	300	6	6	1620	1590	1560

Foyda	Foyda	Foyda	Foyda	Foyda
250	0	-2000	-2500	-3500
950	760	-760	-1140	-1900
1925	1750	350	0	-700
3045	2900	1740	1450	870
2790	2700	1980	1800	1440
2665	2600	2080	1950	1690
1530	1500	1260	1200	1080

	x	y	X*x	x*y	Y*y
1	50	50	2500	2500	2500
2	70	38	4900	2660	1444
3	100	35	10000	3500	1225
4	150	29	22500	4350	841
5	200	18	40000	3600	324
6	250	13	62500	3250	169
7	300	6	90000	1800	36
yig'indi	1120	189	232400	21660	6539
o'rtacha	160	27	33200	3094.286	934.1429

Aytaylik bitta smart kitobni ishlab chiqarishdagi sarf-xarajat 30 dollar tashkil qilsin. Hozirgina talab funksiyasi topilgan bozorda ushbu kitobni qanday bahoda sotish lozim? Buning uchun har bir kitobdan olingan daromadni talab qilingan darsliklar soni ga koʻpaytiramiz. Natijada har bir darslik uchun baho 50 dollar qilib belgilanganda kelib chiqadigan foydani aniqlaymiz huddi shu tarzda boshqa ustunlar uchun ham foydani hisoblab chiqamiz.Natijada shuni ko’rish mumkinki qachoon narx 150 dollar bo’lganda biz maksimal foydaga erishamiz sarf xarajatlar 90 dollar bo’lgunga qadar.Undan so’ng esa xarajatlar 50 dollardan oshganda biz maksimal foydaga mahsulotni 250 dollardan sotib erisha olamiz va bunda biz 13 dona mahsulot ishlab chiqarishimiz optimal ishlab chiqarish bo’ladi.

Chiziqli regressiya tenglamasi ni qurish uchun, noma’lum va parametrlar topish formulalari quyidagicha:
; =-0,16
Juft chiziqli regressiyada determinatsiya koeffitsiyenti - juft chiziqli korryelyatsiya koeffitsiyenti kvadratiga teng.

Chiziqli juft korrelyatsiya koeffitsiyenti – y va x belgilar oʻrtasidagi chiziqli bogʻliqlik zichligi koʻrsatkichidir.

y = -0.1613x + 52.805
- natijaning oʻrtacha kvadratik chetlanishi
,

Turli xil sarf-xarajatlarda maksimal daromad optimal ishlab chiqarish, potensial isteʼmolchilar soni quyidagicha jadvalda keltirilgan.

Sarf-xarajatlar	30	35	40	45	50	90	100	120
Optimal ishlab chiqarish	29	29	29	29	29	13	13	13
Baho	150	150	150	150	150	250	250	250

Jadvaldan koʻrinib turibdiki sarf-xarajatlarning oshib borishi bilan optimal ishlab chiqarish kerak boʻlgan kitoblar soni kamayapti va har bir kitobning bahosi ortib borayapti. Sarf xarajatning 5 dollarga soʻmga oʻzgarishi, kitobni bahosini oʻzgarishiga olib kelishi ham, olib kelmasligi ham mumkin. Talab funksiyasini mikrostrukturasi shunda namoyon boʻladiki – bahono kattaroq miqdorda oʻzgarishi, isteʼmolchilarning juda katta guruhlarini sotib olishdan voz kechishiga olib kelishi mumkin, bu esa foydaning kamayishiga olib keladi.
Shuning uchun ham ishlab chiqaruvchi uchun soliqlarning oshirilishi natijasida tovar narxining oshirilishi, ishlab chiqaruvchi hamma yukni isteʼmolchiga tashlaydi deyish notoʻgʻri fikr. Ishlab chiqaruvchi ham talabni kamayishi, ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini kamayishi hisobiga zarar koʻradi. Iqtisodiyot nazariyasiga qonunlariga koʻra soliq oshirilishi oqibatlarini ishlab chiqaruvchi ham, isteʼmolchilar ham boʻlib olishadi.
Shunday qilib sarf-xarajatlar inflyatsiyasi iqtisodiyotga taʼsiri aynan mana shunday. Shuni taʻkidlash lozimki bozor tuzilmalari barcha isteʼmolchilarni qondirish imkoniyatiga ega emaslar, chunki bu foydali emas. 50 ta soʻrov oʻtqazilgan isteʼmolchilardan faqat 29 tasi 58% gina minimal sarf-xarajatlar boʻlgandagina ushbu darslikni sotib olish imkoniyatiga ega boʻlar ekanlar. Agar jamiyat barcha fuqarolarni biror narsa bilan taʼminlashni xoxlasa, u holda uni tekinga tarqatish lozim, masalan maktablarda oʻquv darsliklari tekin tarqatilganidek.