Масъул муҳаррир

10
TA’LIM-TARBIYA JARAYONIDA SINFDAN TASHQARI ISHLARNING AHAMIYATI
Abdullayeva Dilorom Tursunboyevna
Namangan viloyati Mingbuloq tumani 6-son maktab biologiya fani o‘qituvchisi 
Abdullayev Xabibullo Tursunboyevich
Namangan viloyati Mingbuloq tumani 6-son maktab kimyo fani o‘qituvchisi 
[phone]
Annotatsiya: Maqolada maktabda tabiiy fanlardan sinfdan tashqari tashkil qilinadigan 
ishlarning vazifalari va ahamiyati haqida ma’lumotlar keltirilgan.
Kalit so‘zlar: tabiiy fanlar, tarbiya, pedagogika, bilim, sinfdan tashqari ishlar, vatanparvarlik, 
qiziqish, tajriba.
Umumiy o‘rta ta’lim maktabi o‘quv tarbiyaviy ishining tarkibiy qismi, o‘quvchilarning bo‘sh 
vaqtini tashkil etish shakllaridan biri. Sinfdan tashqari ishlar o‘quvchilarni barkamol shaxs sifatida 
shakllantirish va ularni hayotga tayyorlashda keng imkoniyatlar yaratadi. Sinfdan tashqari 
ishlarga o‘quvchilar bilan o‘tkaziladigan va ularga tarbiya hamda bilim berishga qaratilgan 
turli xil mashg‘ulotlar tizimi kiradi. Bunday mashg‘ulotlar pedagogik jamoa, sinf rahbari, 
yoshlar tashkilotlari rahbarligi va bolalarning o‘z-o‘zini boshqarish tashkilotlari tomonidan 
darsdan tashqari vaqtda uyushtiriladi. O‘quvchilarning sinfdan tashqari ishlarni tashkil etishda 
o‘quvchilar saroylari, yosh texniklar, yosh tabiatshunoslar, yosh sayyoxlar klubi va maktabdan 
tashqari boshqa muassasalar katta yordam beradi. Sinfdan tashqari ishlarning asosiy shakllari 
sifatida ommaviy ishlar (maktab klublaridagi tadbirlar, kecha, munozara va tanlovlar o‘tkazish, 
viktorina va ko‘rgazmalar uyushtirish, tabiat qo‘yniga, maktab va muzeylarga ekskursiyalarga 
chiqish), to‘garak ishlari (o‘quvchilarning turli to‘garaklar, sport seksiyalari, ansambllardagi 
qatnashishlari), mustaqil ishlar (o‘quvchilarning sinfdan tashqari o‘qishi, kolleksiya to‘plashi, 
texnika, musiqa, tasviriy san’at, chizmachilik va mustaqil shug‘ullanishi)ni ko‘rsatish mumkin. 
O‘quvchilarga ta’lim-tarbiya berishda va ularni rivojlanishida tabiiy fanlardan uyushtiriladigan
sinfdan tashqari ishlarning ahamiyati kattadir. Tabiiy fanlardan sinfdan tashqari ishlar deganda,
darsdan tashqari sharoitda, bevosita tabiiy fanlar o‘qituvchilarining rahbarligida, reja asosida 
ma’lum maqsadni ko‘zlab, o‘quvchilarning xoxishlarini hisobga olgan holda uyushtiriladigan 
mashg‘ulot nazarda tutiladi. Sinfdan tashqari ishlarni uyushtirishda o‘quvchilarning ta’lim 
olishi, tarbiyalanishi va rivojlanishiga alohida e’tibor qaratiladi. Bu ishlar bir necha
tashkiliy tashkil topadi.
Tabiiy fanlar sinfdan tashqari ishlarining maqsadini belgilashda quyidagilar hisobga olinadi: 
o‘quvchilarning bilim darajasi (tabiiy fanlarni o‘qitishda labaratoriya ishlarining o‘rni va roli, 
labaratoriya jihozlari va ular bilan ishlash; maktab darsliklarida berilgan labaratoriya ishlarini 
bajarishdagi muammolar; virtual labaratoriya ishlari; namoyishli tajribalar va unga qo‘yiladigan 
didaktik talablar); o‘quvchilarning bilishga qiziqishi; o‘quvchining o‘quv mehnat faoliyatidagi 
o‘ziga xos xususiyatlari; aqliy taraqqiyot darajasi; shaxs sifatida shakllanish darajasi; kasbga 
yo‘naltirish.
Sinfdan tashqari ishlarning maqsadlaridan kelib chiqqan holda vazifalari belgilanadi.
Ular sinfdan tashqari ishning mazmuniga ko‘ra quyidagilarga bo‘linadi: o‘quvchilar ilmiy 
dunyoqarashini rivojlantirish; o‘quvchilarni umumiy ta’lim olish yo‘nalishini rivojlantirish; 
o‘quvchilarning umumtexnikaviy rivojlanishini ta’minlash; o‘quvchilarning shaxsiy qobiliyatini 
rivojlantirish; o‘quvchilarda amaliy ko‘nikma va malakalarni shakllantirish; kasbga yo‘naltirish 
vazifasi.
Bu didaktik vazifalarga mos holda, sinfdan tashqari ishlar tashkil etiladi. O‘quvchilarning
sinfdan tashqari ishlarining mazmunini tanlash muhim ahamiyatga ega.
Umumiy o‘rta ta’lim maktab o‘quvchilari tabiiy fanlardan hali chuqur va mustahkam 
bilimga ega emasligini, mustaqil ishlash qobiliyati ham yetarli shakllanmaganligi hamda 
ularning yosh xususiyatlaridan kelib chiqqan holda sinfdan tashqari ishlarning mavzusi va
mazmunini tanlashda uning ilmiyligiga emas, balki uning amaliyligiga asosiy e’tibor qaratish 
kerak. O‘quvchilarni mehnatga ongli munosabatda bo‘lish ruhida tarbiyalash ta’lim-tarbiya
jarayonining vazifalaridan biridir. Bu masalani hal etishda sinfdan tashqari ishlarning ahamiyati 
muhimdir. Sinfdan tashqari mashg‘ulotlar davomida uyushtiriladigan tajriba va kuzatishlar

---

313
10
umumiy mehnat va amaliy ko‘nikmalar hosil qilishda katta imkoniyatga ega. Sinfdan tashqari 
uyushtiriladigan ishlarning qaysi turi bo‘lishidan qat’iy nazar o‘quvchilarda estetik didni
rivojlantirish borasida ham o‘qituvchi ish olib borishi zarur. Shuningdek, mashg‘ulotlar
jarayonida o‘quvchilarni tabiatga, tabiat go‘zalligiga muhabbat hissini uyg‘otishni ham o‘qituvchi 
yodidan chiqarmasligi kerak.
O‘quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash borasida ham tabiiy fanlardan uyushtirilgan
sinfdan tashqari ishlar katta ahamiyatga ega. Maktablarda tashkil etiladigan hamda
o‘tkaziladigan sinfdan tashqari mashg‘ulotlar o‘quvchilarning umumiy ta’lim va politexnik 
saviyasini oshirish, ijodiy tashabbuskorligini oshirish uchun keng imkoniyatlar ochib beradi. 
Shuningdek, o‘quvchilarning tabiiy fanlarga bo‘lgan qiziqishini orttiradi. Shunday ekan sinfdan
tashqari ishlar o‘quvchilarning qiziqishlarini hisobga olgan holda tashkil qilish zarur. Bu esa 
keyinchalik yoshlarni kasb tanlashlariga, amaliyotda tabiiy fanlar bo‘yicha bilim va ko‘nikmalari 
qo‘llay olishga kompetensiyalarini shakllantirishga yordam beradi. 
Foydalangan adabiyotlar.
1. Ishmuhamedov R.J. Innovatsion texnologiyalar yordamida ta’lim samaradorligini oshirish 
yo‘llari.
2. “Biologiya fanini o‘qitishda zamonaviy yondashuvlar va innovatsiyalar” uslubiy qo‘llanma.
3. Niyozov Q. Biologik ta’lim jarayonida o‘quvchilar kompetentligini rivojlantirish asoslari.

---

314