|
10
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARIDA OG‘ZAKI MONOLOGIK NUTQNI
RIVOJLANTIRISH
Abdiramanova Amina sarsekenovna
30-son maktab boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Qoraqalpog‘iston respublikasi Nukus tumani
+998913876825
Annotatsiya Maqola boshlang‘ich maktab o‘quvchilarida og‘zaki monologik nutqni
rivojlantirish masalasiga bag‘ishlangan. O‘quvchilarga yangi mashq turi - lingvistik illüstrativ
nutqdan foydalanish orqali xattotlik daqiqalarida monologik matn ko‘rinishida javobni tuzish
bo‘yicha ko‘nikmalarni shakllantirish taklif etiladi. Bunday mashqlarni bajarish o‘quvchilar
nutqining so‘z boyligi va grammatik tuzilishini boyitishga yordam beradi, fikrlarni izchil bayon
etish, asosli javoblarni so‘zlashga imkon beradi.
Kalit so‘zlar Monologik nutq, lingvistik tasviriy nutq mashqlari, daqiqali hattotlik, mashqlar
modeli
Aloqa vositasi sifatida og‘zaki monolog ma’lumot uzatish va olish funktsiyasini bajaradi.
Tafakkur insonning barcha faoliyatining yo‘nalishini ta’minlaydi, unga hayotni qanday bo‘lsa,
shunday tushunishga, aniq ilmiy xulosalarga kelishga va ularni amalda to‘g‘ri qo‘llashga imkon
beradi. Natijada, odam ma’lum faktlarni o‘zlashtirish bilan cheklanmaydi; u mustaqil ravishda
ma’lum bilimlarga asoslanib, ufqini kengaytiradi, voqealar jarayoniga aralashadi, ularni fikrlash
filtridan o‘tkazadi, muayyan xulosalarga keladi va oqilona takliflarni ilgari suradi.
Kuzatishlar shuni ko‘rsatadiki, ba’zi hollarda ko‘nikmalar va ijodiy monologik nutqning
rivojlanish darajasiga ko‘ra, 1-sinf o‘quvchilari hatto o‘sha maktabning 11-sinf o‘quvchilari
darajasida bo‘lishlari mumkin. So‘nggi yillarda olti yoshli bolalardan tashkil topgan eksperimental
birinchi sinflarda chet elda o‘tkazilgan tadqiqotlar birinchi sinflarda bolalarda monologik nutqni
rivojlantirish uchun katta imkoniyatlar, foydalanilmayotgan zaxiralar mavjudligini ko‘rsatmoqda.
O‘quvchilar nutqining normal rivojlanishi ko‘p jihatdan ularning yoshiga, jismoniy kamolotiga
emas, balki ularning monologik nutqini rivojlantirish bo‘yicha ish olib borilayotgan yo‘nalishga
va qanday amalga oshirilayotganiga bog‘liq. Monologik nutq ko‘nikmalarini o‘zlashtirmagan
o‘quvchilar o‘zlari o‘qigan matnlarning mazmunini to‘liq o‘zlashtirishda va individual o‘quv
fanlarini o‘rganishda jiddiy qiyinchiliklarga duch kelmoqdalar. Shu sababli o‘quvchilar o‘qishni
boshlaganlaridan beri monologik nutqni puxta o‘zlashtira olmaganliklari oxir-oqibat o‘qishdagi
qoloqlik va umuman maktabda ta’lim sifatining pasayishiga olib keladi.
Monologik nutqni o‘qitish uch bosqichda amalga oshiriladi.
Birinchida til avtomatizmlari ishlab chiqilgan. Fonetik, leksik va grammatik materiallardan
tez va xatosiz foydalanish ko‘nikmalarini rivojlantirish taqlidiy, assotsiativ nutq, xor va shartli
kommunikativlikka asoslangan.
Ikkinchi bosqichda ularga aloqa maqsadida mos keladigan til vositalarini tanlash o‘rgatiladi.
Yetarli so‘z birikmasi-tarkibiy materialdan foydalangan holda tarkibni ifodalashga e’tibor
qaratiladi. Birovning nutqini qisqartirish va asosan nutq materialini tayyor shaklda ishlatish
qobiliyatini rivojlantiradi.
Uchinchi bosqich tashabbuskor nutq ko‘nikmalarini rivojlantirishga qaratilgan.
Monologik nutqni shakllantirishning nazariy asoslari va uslublari ilmiy va uslubiy adabiyotlarda
ancha rivojlangan.
O‘quvchilarni qiziqtirish, ularning monolog so‘zlashlariga bo‘lgan qiziqishini uyg‘otish uchun
monolog nutqini shakllantirish mashqlari xilma-xil, qiziqarli va kreativ bo‘lishi kerak. Bolalar nafaqat
tinglashda, balki monologik nutqni rivojlantirish mashqlarida ham faol ishtirok etishlari kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Ushakova Yu. A. Birinchi sinfda xattotlik paytidagi o‘quvchilarning og‘zaki monologik
nutqini rivojlantirish // Kontseptsiya. - 2014. - Maxsus son № 32. - ART 14871. - 0.4 p. - URL:
http://e-koncept.ru/2014/14871.htm. - Gos. reg El № FS 77-49965. - ISSN 2304-120X.
2.https://www.dissercat.com/content/sistema-rabot-po-razvitiyu-ustnoi-monologicheskoi-
rechi-uchashchikhsya-1-klassa-na-urokakh-a
310
Do'stlaringiz bilan baham: |
