Масъул муҳаррир

10
ELEKTRON DARSLIKLAR BILAN FIZIKA FANI O‘QUVINI TASHKIL ETISH
Yaqubova Zilola Olimjon qizi
10-umumiy o‘rta ta’lim maktabi o‘qituvchisi
Andijon viloyati Buloqboshi tumani 
Annotatsiya: Vernier raqamli laboratoriyasidan darslar va tizimning faoliyatidan foydalanish, 
electron darsliklar bilan fizika fanini o‘quvini chuqurroq o‘rgatish.
Kalit so‘zlar: Axborot texnalogiyalari, eksperiment, gipoteza, fizik dunyoqarash, fizik hodisa, 
varnier labaratoriyasi, motivatsiya.
Fizika fani ekisperimental fan hisoblanadi. Fizika grekcha- pyusis so‘zidan olingan bo‘lib, 
tabiat- degan ma’noni anglatadi. Fizika fani tabiatni, tabiatdagi hodisalarni, tabiiy jarayonlarni 
o‘rganadi. Fizikaning ko‘plab qonunlari tabiiy hodisalarni kuzatish yoki mahsus o‘rnatilgan 
tajribalar tufayli kashf etilgan. 
Fizika o‘qitish, predmetining o‘ziga xos xuxusiyatlaridan kelib chiqqan holda tizimli faoliyat 
yondashuvini qo‘llash uchun qulay muhitdur, chunki maktab fizikasi kursida rivojlangan majoziy 
fikirlash, tahlil qilish va taqqoslash qobilyatini talab qiluvchi o‘rganish va tushinish bo‘limlari 
mavjud. Ayniqsa samarali ish usullari zamonaviy ta’lim texnalogiyalarining elementlari, 
masalan, eksperimental va dizayn ishlari, muammoli o‘qitish, yangi axborot texnologiyalaridan 
foydalanish. Ushbu texnologiyalar o‘quv jarayonini o‘quvchilarning individual xususiyatlariga, 
turli xil murakkablikdagi mashg‘ulotlar tarkibiga moslashtirishga imkon beradi, o‘quvchining 
o‘quv faoliyatini tartibga solishda ishtirok etish uchun zarur shart-sharoitlarni yaratadi. 
O‘quvchilarning bilim olish darajasini faqat uni o‘quv fizikasi sohasidagi berilayotgan ilmiy 
bilimlar jarayoniga jalb qilish orqali oshirish mumkin. O‘quvchilarning bilimini oshirishda va 
mustahkamlashda muhum usullardan biri bu dars jarayonlarida o‘quvchilarga sinflar kesimida 
masalalar ishlatishni yanada chuqurroq o‘rgatish,laboratoriya darslarida laboratoriya jihozlaridan 
unumli foydalanib tajribalar qilish o‘quvchining fizika faniga bo‘lgan qiziqishini yanada oshiradi. 
Dars jarayonlarida o‘quvchining darslarni tinglashda o‘quvchilarda toliqish va darsga bo‘lgan 
qiziqish pastlagani bilinadi, dars jarayonlarida turli hil tajribalar amaliy ishlar bajarilsa va dars 
jarayonlarida har hil metodlardan foydalanib matematika fani bilan uyg‘unlikda dars jarayonlari 
tashkil qilinsa o‘quvchilarni yanada fanga bo‘lgan qiziqishlari oshadi. 
Laboratoriya darslarida o‘quvchilarni loboratoriya jihozlaridan foydalanib tajribalar o‘tkazish 
o‘quvchilarni mustaqil fikirlash, darslarda faol qatnashish, mustaqil fikrlay olish, kuzatish, 
o‘rganish,taqqoslash, umumlashtirish, tahlil qilish va xulosa chiqarish qobilyatini rivojlantirishga 
yordam beradi. Laboratoriya darslarida o‘quvchilarga eslatib va o‘rgatib o‘tiladigon asosiy narsa 
bu texnika havfsislik qoidalariga rioya qilishni o‘rgatish. 
O‘quvchilarda aqliy tajribalar qatorida jismoniy tajribalar ham muhim ahamiyatga ega 
hisoblanadi. O‘quvchilarga qisqa 45 minut dars davomida yangi odars mavzusini oson va aniq 
o‘quv materialdan foydalanib o‘zlashtirishga yo‘naltirilgan bo‘lishi kerak. 
Eksperiment o‘quvchilarning mustaqil faoliyatini tashkil qilish,shuningdek amaliy 
ko‘nikmalarni rivojlantirishga imkon beradi. Bitta dars davomida o‘quvchilarning kata qismi 
faqat bitta eksperimental vazifani bajarishga muvaffaq bo‘ladi. Shuning uchun men 5-10 
daqiqadan ko‘proq vaqtni oladigon kichik eksperimental vazifalarni tanladim. Fenomen va 
qonunlarni sifatli ko‘rib chiqish fizikani o‘rganishda muhim xususiyatdur. Hech kimga sir emaski 
har bir o‘quvchi ham matematik fikrlay olmaydi. O‘quvchiga yangi jismoniy tushuncha birinchi 
navbatda matematik o‘zgarishlar natijasida taqdim etilsa va uning jismoniy ma’nosi izlanganda 
ko‘p o‘quvchilarda elementar tushunmovchiliklar paydo bo‘ladi,go‘yo aslida ularda formulalar 
mavjud va hodisalar faqat ularni tasvirlash uchun zarurdir. 
Fizikani eksperiment yordamida o‘rganish fizik hodisalar olamini bilish, hofisalarni kuzatish, 
kuzatilganlarni tahlil qilish uchun eksperimental ma’lumotlarni olish, ushbu hodisa va ilgari 
o‘rganilgan hodisa o‘rtasidagi a’loqani o‘rnatish, jismoniy miqdorlarni tanishtirish, ularni 
o‘lchash imkonini beradi. 
Maktabning yangi vazifasi maktab o‘quvchilari o‘rtasida universal harkatlar tizimini 
shakllantirish, shuningdek,eksperimental,tadqiqot,tashkiliy mustaqil faoliyat tajribasi va 
o‘quvchilarning shaxsiy javobgarligi,o‘quv maqsadlarini shaxsan ahamiyatki,ya’ni ta’limning 

---

696
10
yangi mazmunini belgilaydigan vakolatlarga singdirish edi. 
Maqolaning maqsadi- maktab o‘quvchilarida tadqiqot ko‘nikmalarini rivojlantirish uchun 
Varnier raqamli laboratoriyasidan foydalanish imkoniyatlarini o‘rganish. 
Tadqiqot faoliyati tadqiqotning maqsadi va vazifalarini belgilash, gipoteza qilish,eksperiment 
va uni taqdim etishgacha bo‘lgan bir necha bosqichlarni o‘z ichiga oladi. Izlanishlar qisqa 
muddatli va uzoq muddatli bo‘lishi mumkin. Ammo har holda uni amalga oshirish o‘quvchilar 
orasida bir qator ko‘nikmalarni jalb qiladi va quyidagi universal ta’lim tadbirlarni shakllantirish 
va rivojlantirishga imkon beradi. O‘quv jarayonida AKTdan foydalanish tajribasini tizimlashtirish 
va umumlashtirish; Faoliyat natijasiga individual omillarning ta’sirini baholash, o‘lchsh; 
Rejalashtirish – yakuniy natijani hisobga olgan holda oraliq maqsadlar ketma- ketligini aniqlash; 
Standartdan og‘ish va farqlarni aniqlash uchun harakat usuli va uning natijasini ushbu standart 
bilan taqqoslash shaklida nazorat qilish; Xavfsizlik qoidalariga rioya qilish, faoliyat shakllari va 
usullarining maqbul kombinatsiyasi; Dars jarayonlarida guruhda ishlash paytida o‘quvchilarning 
muloqot qobiliyati; Tinglovchilarga o‘z faoliyati natijalarini taqdim etish qobilyati; Zamonaviy 
jamiyatda kasbiy faoliyat uchun zarur bo‘lgan algoritmik fikrlashni rivojlantirish;
Vernier laboratoriyasi –bu turli xil tadqiqotlar,ko‘rgazmalar,fizika,biologiya va kimyo 
fanlari bo‘yicha laboratoriya ishlari,o‘quvchilarning tadqiqot ishlari uchun asbob uskunalar. 
Laboratoriya tarkibiga quyidagilar kiradi: Varnier Go masofa sensoriǃ Harakat, Harorat sensori 
Varnier GoǃTemp, Varnier Go adapteriǃAloqa, Yorug‘lik sezgichi Varnier TI/TI Light Prob, 
O‘quv materiallar toplami
Laboratoriya bir qator afzalliklarga ega: ular an’anaviy o‘quv eksperimentlarida mavjud 
bo‘lmagan ma’lumotlarni olishga imkon beradi va natijalarni qulay ravishda qayta ishlashga 
imkon beradi. Raqamli laboratoriyaning harakatchanligi o‘quvchilar uchun sinfdan tashqarida 
tadqiqotlar o‘tkazish imkonini beradi. Laboratoriyadan foydalanish darslar va darslarda tizimli 
faoliyatga yondashuvni amalga oshirishga imkon beradi. Varnier Raqamli Laboratoriyasi yordamida 
o‘tkazilgan tajribalar visual va samarali bo‘lib, o‘quvchilarga mavzuni chuqurroq anglashga 
imkon beradi. Maktab o‘quvchilarini o‘qitishda tadqiqot usulidan foydalanib,o‘quvchilarga 
ilmiy tajriba va tahlil qilish ko‘nikmalarini egallashlari uchun sharoit yaratish mumkin. Bundan 
tashqari,dars dars jarayonida faol ishtirok etish orqali o‘rganish motivatsiyasi kuchayadi. Har 
bir o‘quvchi laboratoriya darslarida tajriba o‘tkazish,natijalarni olish,bu haqda boshqalarga aytib 
berish imkoniyatiga ega bo‘ladi.
Shunday xulasa qilishimiz mumkinki, Vernier raqamli laboratoriyasidan foydalanish 
o‘quvchilarda tajribalarni yaxshi mukammalroq o‘tkazish tadqiqot ko‘nikmalarni shakllantirishga 
imkon beradi, bu maktab o‘quv samaradorligini oshiradi va zamonaviy ta’lim maqsadlarga 
erishishga imkon yaratadi. Maqolaning maqsadi – makatab o‘quvchilarida tadqiqot ko‘nikmalarini 
rivojlantirish uchun Vernier raqamli laboratoriyasidan foydalanish imkoniyatlarini o‘rganish. 
Foydalanilgan adabiyotlar:
1. Abdusalomova M.N. Fizika fanidan ma’ruzalar matni. - Toshkent: 2010.
2. Nazarov O‘.Q. Umumiy fizika kursi. - Toshkent: 2012.
3. Abdusalomova M.N. Fizikadan labaratoriya praktikumi. - Toshkent: 2008.
4. Nazarov U.K. Umumiy fikika kursi. - Toshkent: 2012

---

697