133
10
TA’LIM PSIXOLOGIYASI
Joniqulova Nodira Abdug‘aniyevna
Sirdaryo viloyati Boyovut tumani
38 – umumta’lim maktabi ona tili
va adabiyot fani o‘qituvchisi
+998999062924
Annotatsiya. Maqolada ta’lim psixologiya deb yuritilgan fan haqida so‘z yuritiladi va undan
samarali foydalanish, bola psixologiyasini shakllantirishda maktab ta’lim
tizimida amalga
oshirilishi lozim bo‘lgan vazifalar yuzasidan taklif va tavsiyalar beriladi. Shuningdek, talim
psixologiyasining tabiati va qamrovi pedagogic faoliyatda tutgan o‘rni ocib beriladi.
Kalit so‘zlar: ta’lim
psixologiyasi, tabiati, qamrovi, ta’lim oluvchi, o‘quv
jarayoni, o‘qish
holati
Ta’lim psixologiyasi - bu ta’lim sohasidagi psixologik topilmalarni qo‘llash bilan
shug‘ullanadigan psixologiya sohasi. Boshqacha qilib aytganda, u ta’lim vaziyatlarida insonning
xatti-harakati bilan shug‘ullanadi. Bu shaxsning rivojlanishini ta’lim sharoitida tizimli ravishda
o‘rganishdir.
Bu insonning xulq-atvorini ilmiy o‘rganish bo‘lib, uni tushunish, oldindan aytib berish va
hayot maqsadlariga erishish uchun ta’lim orqali yo‘naltirish mumkin. Trow shunday ta’riflaydi:
“Ta’lim psixologiyasi - bu ta’lim vaziyatlarining psixologik tomonlarini o‘rganish”. Stivenning
aytishicha, “Ta’lim psixologiyasi - bu ta’limning o‘sishi va rivojlanishini o‘rganish”. Judd ta’lim
psixologiyasini shunday ta’riflaydi: “shaxsning tug‘ilishidan to
voyaga etguniga qadar uning
rivojlanish bosqichlarini ilmiy o‘rganish”. Chales E. Skinner, “Ta’lim psixologiyasi o‘qitish
va o‘rganish bilan shug‘ullanadigan psixologiyaning bir sohasidir” deb ta’riflaydi
. Shunday
qilib, ta’lim psixologiyasi ta’lim muammolarida yuzaga keladigan o‘ziga xos muammolar va
vaziyatlarni o‘rganishga qaratilgan. Bu o‘qituvchiga o‘z o‘quvchilarini tushunishga yordam
beradi va turli xil ta’lim muammolarini hal qilish uchun o‘quv harakatlariga yordam beradi.
Ta’lim psixologiyasining tabiati quyidagicha.
I. Amaliy fanlar:
Ta’lim psixologiyasi amaliy fan. Ta’lim sohasida psixologik printsiplarni qo‘llaydi. Ta’lim
holatlarida o‘quvchining xatti-harakatlarini o‘rganish uchun qo‘llaniladi.
II. Ijtimoiy fanlar: Ta’lim psixologiyasi
- bu ijtimoiy fan, chunki u insonni va ularning
jamiyatdagi o‘zgarishlarini o‘rganadi.
III. Ijobiy fan: Ta’lim psixologiyasi - bu ma’lumotni to‘plash, tahlil qilish va izohlashda
fanning barcha usullarini qo‘llaydigan ma’no. Ta’lim psixologiyasi inson xatti-harakatlarini
tizimli
ravishda tushunish, bashorat qilish va nazorat qilishga qaratilgan. U fanning barcha
usullarini qo‘llaganligi sababli, ijobiy fan deb nomlanadi. Bu kundan-kunga doimiy ravishda
o‘sib boradigan tartib. Ta’lim psixologiyasi mantiq yoki etika kabi normativ fan emas, chunki
u faktlar kabi ular bilan muomala qiladi. U bolaning tabiatini, ular har xil sharoitlarda qanday
bo‘lishini o‘rganadi.
Ta’lim psixologiyasining qamrovi: Ta’lim psixologiyasining ko‘lami juda keng. Uning ta’siri
ta’limga aniq ta’sir qiladi. Ta’lim psixologiyasi aqliy rivojlanish tamoyillarini, ta’limning umumiy
tabiati, insonning individual va ijtimoiy moslashuvi,
rahbarlik usuli, o‘lchov, o‘qitishning
psixologik nazariyasi, aqliy qobiliyat, individual farqlar va ta’lim muammolarini hal qilish bilan
bog‘liq.
Ta’lim falsafasi, avvalambor, maktablarda nima qilish kerakligi, ta’lim psixologiyasi, buni
qanday amalga oshirish mumkinligi haqidagi savollarga javob beradi. Ta’lim psixologlari asosan
“nimani o‘rgatish kerak”, “qachon o‘qitish” va “qanday o‘qitish” mavzulari bilan shug‘ullanadilar.
Ta’lim psixologiyasi ta’lim oluvchi, o‘quv jarayoni va o‘qish holati kabi uchta asosiy omilni
qamrab oladi. O‘qituvchi ushbu uchta omil bilan tanishishi kerak.
O‘quvchi: O‘qituvchi o‘quvchi bilan shug‘ullanishi kerak. Uning birinchi vazifasi bola yoki
o‘quvchi bo‘lishi kerak. Bolaga o‘qishga yordam berish uchun, u bolaning o‘sishi va rivojlanishining
turli bosqichlarida rivojlanishini tushunishi kerak. Bolaning ongi qanday ishlashini u juda yaxshi
tushunadi. Shu nuqtai nazardan, u jismoniy rivojlanish, ruhiy, hissiy, ijtimoiy, axloqiy va hokazo
134
10
kabi turli yo‘nalishlarda bolaning o‘sishi uchun ma’lum psixologik qonuniyat va printsiplardan
foydalanishi mumkin.
O‘quv jarayoni: Ta’lim psixologiyasi o‘quv jarayoni shaxsda qanday o‘tishini tushuntiradi.
Shuningdek, nima uchun shaxs berilgan vazifani o‘rganishda biron bir progressga erishmaganligini
tushuntiradi. Shuningdek, unda turli xil o‘quv jarayonlari, o‘qishga ta’sir etuvchi omillar, samarali
o‘qitish usullari, o‘qitish shakllari, qonuniyatlar, o‘qitish nazariyalari va tamoyillari, motivatsiya
usullari, o‘qishni uzatish va h.k. psixologiyani o‘rganish.
O‘qish holati: O‘qituvchi o‘rganilayotgan vaziyatni hisobga olishi kerak. Maktab, sinf
xonasidagi muhit, sinfdagi o‘quvchilarning har xil turlari, o‘qituvchi erishadigan maqsad, ota-
onalarning xohishi, jamiyatning talab va talablari va boshqalar kabi
vaziyatlarni hisobga olish
kerak. hisobga olish.
Xulosa qilib aytganda, psixologiya ta’lim bilan chambarchas bog‘liq. Ta’lim - bu xatti-
harakatni istalgan yo‘nalishda yoki boshqariladigan muhitda o‘zgartirish va psixologiya xulq-
atvorni o‘rganish yoki xatti-harakatlar ilmini o‘rganishdir. Xulq-atvorni o‘zgartirish yoki xatti-
harakatlarida ba’zi o‘zgarishlarni amalga oshirish uchun xulq-atvor ilmini o‘rganish kerak.
Shunday qilib, ta’lim va psixologiya mantiqan bog‘liqdir. Bolalarning
rivojlanish bosqichlari
va xususiyatlari, o‘qituvchi muvaffaqiyatli o‘qituvchi bo‘lishi uchun bilishi kerak bo‘lgan juda
muhim omillardir. An’anaviy ta’lim mavzularga asoslangan va o‘qituvchilar ustunlik qilgan.
Ammo zamonaviy ta’lim tushunchasi o‘quv markaziga, o‘quvchilarni markazga aylantirildi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Махмутов М. И. современный урок. – М. Педагогика,2003 yil
2. Daniel Willingham “why don’t students like school?” 2016 yil
3. “ Essentials of educational psychology” Janna Ormrod. 2006yil
4. “Ta’lim psixologiyasi” Martin Long 2000 yil
