Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

Уран - қўрғошин усули 
магматик жинсларнинг ёшини ва 
метаморфизм жараёнлари кечган вақтни аниқлашда муваффақиятли 
қўлланилади. Бу усул ёрдамида ёшни аниқлаш учун одатда 
циркондан - радиологик ёш аниқлаш учун энг қулай бўлган жуда 
барқарор минералдан фойдаланилади (40-расм). У термик, кимёвий 
ва механик таъсирга бардошли бўлиб, нураш ва седиментация 
жараёнларида сақланиб қолади. У ҳатто юқори метаморфизм 
босқичида ҳам чидамли. Цирконда U-Pb «хотира» - кристаллнинг 
дастлаб ҳосил бўлиш ва кейинги қайта ўзгариш вақтлари қайд 
қилинади. 
U-Pb усулнинг энг катта ютуғи цирконда радиоактив 
парчаланишнинг турли константаларига эга бўл-ган учта ўзаро 
боғлиқ изотоп системасининг (
238
U 
206
Pb; 
235
U 
207
Pb; 
232
Th 
208
Pb) 
мавжудлигидир. Бу эса битта таҳлилда U ва РЬ нисбатида системанинг 
ёпиқлиги ҳақидаги тахминни уч марта текшириб кўришга имкон 
беради. Чунки турли изотопли системалар учун ташқи таъсир бир 

---

171 
хил бўлиши мумкин эмас. Ёшни аниқлашда бир-бирига боғлиқ 
бўлмаган таҳлиллардан олинган натижаларнинг мос келиши - бу 
минералдаги системанинг ёпиқлигидан далолат беради. 
Циркон 
кристалли-
зация вақтида одатда U
4+
ва 
Th
4+
нинг анча миқдорини, 
аммо 
қўрғошинни 
кам 
қўшиб олади, шунинг учун 
ҳам мутлақ ёшни аниқлаш 
учун 
уран-қўрғошин 
ва 
торий-қўрғошин 
усуллари 
жуда маъқул ҳисобланади. 
Ураннинг жуда узоқ 
яримпарчаланиш даврига эга 
радиоактив изотоплари 
238
U, 
236
U ва 
232
Th қўрғошиннинг 
205
Pb, 
207
Pb, 
209
Pb изотопларига айланади. 
Ёпиқ системада умумий парчаланиш вақтидан сўнг дастлабки 
238
U, 
236
U ва 
232
Th билан улардан ҳосил бўлган оралиқ изотоплар орасида 
секуляр тенглик ўрнатилади. 
Демак, бу нисбатлар ёрдамида ҳисоблаб чиқарилган ёшнинг 
яқин қийматлари U-Pb системанинг ёпиқлик мезони бўлиб саналади 
ва объектнинг ёшини аниқлашда уч қийматнинг ўртачаси бўйича 
баҳолашга имкон беради. Назорат учун бошқа изотоп нисбатлардан 
ҳам фойдаланиш мумкин. 
U-Pb усули ёрдамида ёшни аниқлаш натижалари одатда объект 
ёшининг мос қийматлари эгри чизиғи графиги - 
конкордиядан 
фойдаланилади (41-расм). Диаграмма 
201
Рb/
238
U, 
207
Pb/
235
U изотоп 
нисбатлари координаталарида чизилади. Бу ҳолда конкордия 
206
Pb/
238
U