Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

Магнитостратиграфик 
усул
. 
Маълумки,
 
Ер 
пўстида 
учрайдиган 
баъзи 
минераллар 
магнитлик 
хусусиятига 
эга. 
Ферромагнитли минераллар ҳосил бўлишида, масалан магма ёки лава 
суюқлигининг кристалланиши натижасида бу минераллар шу вақтдаги 
магнит майдони йўналишига мос ҳолда магнитланиб қолади. Сувли 
муҳитда лойқа таркибидаги ферромагнит минераллар ҳам Ернинг 
магнит майдонига мувофиқ мўлжалланиб чўкади. Шу туфайли чўкинди 
жинслар ҳам чўкиш вақтидаги Ер магнит майдони тўғрисида 
маълумотга эга бўлади, яъни чўкинди ҳосил бўлиш жараёнидаги Ернинг 
магнит майдони кучланиш чизиқларининг йўналиши ва магнит 
қутубларининг ўрни тоғ жинсларининг “ҳотирасида” сақланиб қолади. 
Аммо муайян вақтларда магнит қутблари ўзаро ўрнини алмаштириб 
турган, яъни магнит майдони 
инверсияси
содир бўлган. Шу туфайли 
чўкинди жинслар кесмасида қолдиқ магнитланиш хусусиятларини 
ўрганиш асосида тўғри ва тескари магнитланиш оралиқлари 
ажратилади. Бошқача қилиб айтганда, кесмалар стратиграфик томондан 
табақаланади ва ўзаро таққосланади. Магнитостратиграфик усулга 
1947 йилда Ўзбекистон Фанлар Академиясининг академиги 
В.И.Попов томонидан асос солинган. 
Юқорида 
санаб 
ўтилган 
усуллар 
стратификацияланган 
ҳосилаларнинг, яъни қатламланиб ётувчи тоғ жинсларининг нисбий 

---

159 
ёшини аниқлашга имкон беради. Уларга чўкинди, вулканоген-
чўкинди, вулканоген ва минтақавий метаморфизмда ўзининг 
бирламчи ётиш шароитларини сақлаб қолган метаморфик жинслар 
киради. 
1881 йили Болонье шаҳрида бўлиб ўтган II Халқаро геологик 
конгрессда биринчи геохронологик ва унга мос келувчи 
стратиграфик шкалалар қабул қилинган. Уларда ер пўсти ва органик 
дунёнинг ривожланиш маълумотлари бўйича Ернинг бутун тарихи 
вақт оралиқларига (геохронологик табақалар) ва шу вақт 
оралиқларида ҳосил бўлган тоғ жинсларининг қатламаларига 
(стратиграфик табақалар) бўлинади. 
Геологик вақт
– бу табиий календар бўлиб, унинг ҳар бир варағи, 
ҳар бир сатри бир вақтнинг ўзида ривожланувчи сон-саноқсиз 
ҳодисаларнинг ўзгаришидаги кетма-кетликни акс эттиради. Улардан 
баъзилари муайян чегараланган ҳудудларда, бошқалари кенг 
минтақаларда, учинчилари эса сайёралар миқёсда содир бўлиб, 
ривожланаётган Ернинг бирлигини акс эттиради. Шунинг учун ҳам 
стратиграфия маҳаллий, минтақавий ва умумий стратиграфик шкалалар 
тушунчаларига таянади. Геологик жараёнларнинг излари бўйича 
ҳодисалар 
тикланади. 
Уларни 
хронологик 
кетма-кетликда 
жойлаштириб, тадқиқотчилар кесмаларни табақалайди ва таққослайди, 
бу эса оқибатда турли миқёсдаги стратиграфик шкалаларни тузишга 
имкон беради. Маҳаллий стратиграфик шкалалар ўзаро таққосланиб 
минтақавий шкала ишлаб чиқилади. Улар асосида Халқаро 
стратиграфик шкала яратилади. У эса глобал эталон саналади.