Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф

Фойдали қазилмалари. 
Темирли кварцитлардан иборат бўлган 
жеспилит қадимий жинсларда жуда кўп миқдорда учрайди, кечки 
протерозой ва фанерозой жинсларида деярли учрамайди. Кўп ҳолларда 
жеспилитлар юқори сифатли темир маъданларини ҳосил қилади. 
Темирнинг бундай турдаги конлари Курск магнит аномалиясида 
(Россия), Кривой Рогда (Украина), Шимолий Америкада ва Африкада 
мавжуд. Бу маъданларда темирнинг миқдори 62 % га боради. Архей ва 
эрта протерозойда ҳосил бўлган темир маъданларининг заҳираси 3 000 
млрд. тонна деб баҳоланади. 
Бразилия ва Африкада темир - марганец гуруҳидаги металлар 
маъдани, Канадада кобальт, мис ва никел сульфидлари, Финляндияда 
мисколчеданли маъданлар, Жанубий Африкада титан ва хром, Намибия 
ва Бразилиядаги Минас-Жерайс штатида ванадий конлари мавжуд. 
Улкан эрта протерозой олтин конлари Африка жанубидаги олтин-
уран-пиритли конгломератларда ва кварц томирларида учрайди. Бундай 
конгломератлар бош протерозой уран маъданлари тўпланган объектлар 
саналади. 
Эрта протерозойнинг асосий мис маъданлари бўлиб Шарқий 
Сибирда (Удокан) тарқалган мисли қумтошлар ҳисобланади. 
Финляндиядаги мисколчеданли маъданлар ҳам саноат аҳамиятига 
молик. 
Гайан ва Ганадаги олмос ва олтин сочилмалари ҳам эрта 
протерозой ёшига эга. 
 
 
 

---

483 
Таянч тушунча ва иборалар: 
 
Геодинамика, тектогенез, орогенез, платформа, қалқон, бурмали 
қамбарлар, Белозер эпохаси, эобионтлар, прокариот, эукариотлар, кеноран 
тоғ бурмаланиши, карел эпохаси, кулранг гнейслар, протопўст, яшилтош 
қамбари, строматолитлар, автотрофлар, гетеротрофлар, сапрофаглар, 
жеспилит. 
Назорат саволлари: 
Проконтинентал пўст деганда нимани тушунасиз? 
Кулранг гнейслар қанақа жинслар? 
Кулранг гнейслар қаерларда тарқалган? 
Яшилтош қамбари қанақа структуралар ҳисобланади? 
Яшилтош қамбари қанақа жинслардан таркиб топган? 
Кўкяшил сувўтлари қачон пайдо бўлган? 
Протогеосинклиналлар нима ва улар қачон шаклланган?
Диастрофизм эпохалари деганда нимани тушунасиз? 
Кеноран тоғ бурмаланиши қачон содир бўлган ва шу туфайли ер 
пўстида қандай структуралар ҳосил бўлган? 
Дастлабки геосинклиналлар ва ҳақиқий платформалар қачон 
шаклланган? 
Дастлабки континентлар қачон пайдо бўлган ва кенгайган? 
Архей ва эрта протерозойдаги атмосфера ва гидросфера қандай 
хусусиятларга эга бўлган? 
Архей ва эрта протерозойда қандай жинслар кенг тарқалган? 
Прокариотлар ва эукариотлар қандай организмлар ҳисобланади? 
Булутлар ва қоринбўшлиқлиларнинг дастлабки вакиллари қачон пайдо 
бўлган? 
Архей ва эрта протерозой ётқизиқлари қандай фойдали қазилмаларга 
эга? 

---

484