Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф. Тақризчилар

9.5. Зилзила оқибатлари


Тарихда энг кучли зилзилалар Чили (1960), Аляска (1969), Сурия, Фаластин, Кичик Осиё, Ҳиндистон, Хитой (1976), Япония ва Ўрта Осиёда: Андижон (1902), Алмати (1911), Хаит (1949), Ашгабад (1929, 1948), Тошкент (1966), Чотқол (1946) ва бошқа жойларда содир бўлган.
Пиреней ярим-оролида, Португалиянинг пойтахти Лиссабонда 1755 йил 1 ноябрда дунёда энг кучли зилзила (11 - 12 балл) содир бўлган. Бу зилзиладан қўрққан аҳоли денгиз соҳилига қочган, бироқ, соҳил одамлар билан бирга бир зумда 200 метргача чўкиб, улар устига денгиз босиб келган. Бу зилзила зарбасидан денгиздан баланд тўлқин кўтарилиб, унинг кучи 7•10²² эргга етган. Лиссабондаги зилзиладан 60 минг киши ҳалок бўлган.
Табиатнинг даҳшатли ҳодисалари таъсирида фақат ер қатламларининг ётиш ҳолатларигина ўзгарибгина қолмасдан, балки аҳолига ва уларнинг уй - жойларига, шаҳарларга моддий зарар етади.
Олимлар Ер шарида 4000 йил давомида тахминан 13 млн. кишининг зилзиладан ҳалок бўлганлигини ҳисобга олганлар.

69-расм. Зилзила туфайли турар жой биноси батамом яксон бўлган.

Табиатнинг даҳшатли ҳодисаси – зилзила таъсирида халқ хўжалиги иншоотлари, шаҳар ва қишлоқлар вайронага айланади (69,70 -расмлар).
Олимлар Ер шарида 4000 йил давомида тахминан 13 млн. rишининг зилзиладан ҳалок бўлганлигини ҳисобга олганлар.
Ашгабад зил-зиласининг эпицентрида зилзила кучи 9 - 10 баллга етган. Ашгабад шаҳрида эса зилзиланинг кучи 7 - 9 балл атрофида бўлиб, кўп бинолар бузилган ва кишилар ҳалок бўлган. Эпицен-трга яқин жой-ларда ер ёрилган, айрим жойлар чўккан, баъзи жойлар эса кўтарилган, ер ёриқларидан иссиқ сув ва қум аралаш лойқа оқиб чиққан.