Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф. Тақризчилар

72-расм. 1948 йил 5 октябрда содир бўлган Ашгабад зилзиласининг изосейст ва балли зоналари харитаси.

Бундай хариталарни комплекс таҳлил қилиш маълум даражадаги эҳтимоллик билан башорат қилинаётган зилзиланинг ўрни ва кучини аниқлаш имконини беради.
Содир бўлиши тахмин қилинаётган зилзиланинг рўй бериш вақтини аниқлаш анча мураккаб масала ҳисобланади. Олимларнинг бир қисми бундай башорат қилиш мумкин эмас дейишади.
«Фақат товламачилар ва эси пастларгина зилзилаларни олдиндан айтиб бериши мумкин», - деган таниқли геофизик профессор Эмиль Вихерт.
Шу билан бир қаторда кўплаб давлатларнинг олимлари зилзила хабарчи-ларини қидиришни давом эттирмоқдалар. Бундай даракчиларни бир неча гуруҳга бўлиш мумкин.
Биринчи навбатда булар сейсмологик даракчилар - суст зилзилалар ёки форшоклар (инглизча «фор» - олдин ва «шок» - зарба) сонининг кескин ошиши ҳисобланади.
Геофизик белгиларга тоғ жинслари электр қаршилигининг пасайиши, магнит майдони тўлиқ вектори модулининг ўзгариши ва бошқаларни киритиш мумкин.
Зилзиланинг гидрогеологик даракчиларидан бурғи қудуқларида ва хўжалик қудуқларида грунт сувлари сатҳининг олдин пасайиши ва кейин кескин кўтарилиши, сув ҳароратининг ўзгариши, сувда радон, карбонат ангидрит гази ва симоб буғлари миқдорининг ошишини кўрсатиш мумкин.
Ҳайвонларнинг безовталанишини ҳам зилзила даракчиси қаторига киритиш мумкин. Зилзила рўй беришидан олдин итларнинг увуллаши, мушук ва товуқларнинг бинолардан қочиб чиқиши, илонларнинг инларини ташлаб кетиши, табиий сувларда ва аквариумда балиқларнинг безовталанишига кишилар эътибор беришган.
Юқорида санаб ўтилган даракчиларнинг бир қисмидан ўртача муҳлатли (йил, ойлар), бошқаларидан эса қисқа муддатли (кунлар) башоратлашда фойдаланиш мумкин. Бундай маълумотларни қайта ишлаш ва бир қарорга келишдан олдин зилзила даракчиларининг барчасидан биргаликда фойдаланиш лозим.

Таянч тушунча ва ибораларга изоҳ беринг

Зилзила, сейсмология, сейсмик тўлкин ва зона, асейсмик ўлка, мик­росейсмик, макросейсмик, гипоцентр, эпицентр, тектоносфера, карст, ғор, сейсмик шкала, магнитуда, Рихтер шкаласи, цунами, зилзилани башоратлаш, зилзила ўчоғи, сейсмограф.