Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф. Тақризчилар

94-расам. Грифон. http://travel.gala.net

95-расм. Балчиқ вулкан маҳсулоти. http://travel.gala.net

Озарбойжон балчиқ вулканлар ривожланган энг йирик ҳудуд ҳисобланади (96-расм). Бундай вулканлар Сахалинда, Қримда, Мексикада, Колумбияда, Италияда, Ҳиндистонда, Японияда, Хитойда ва Малай архипелагида ҳам тарқалган. Балчиқ вулканлар фаол бурмали тектоник ҳаракатлар содир бўлаётган ва қалин чўкинди ётқизиқлар ривожланган ҳудудларда пайдо бўлади. Бу тасодиф эмас - уларнинг ҳосил бўлишида чўкинди жинслар орқали газларнинг отилиб чиқиши учун имконият яратувчи ер ёриқлари, ер қаърида аномал юқори қатлам босимини келтириб чиқарувчи катта қалинликдаги гилли жинслар ва сувли горизонтлар муҳим аҳамиятга эга. Ер ёриқлари газ ва сув учун миграция йўли ҳисобланади. Газлар ва сув гилли ва қаттиқ жинсларни ер юзасига ўзи билан олиб чиқади.

96- расм. Апшерон яриморолидаги (Озарбойжон) балчиқ вулканлар. http://travel.gala.net
Баъзи балчиқ вулканлар нисбатан доим, баъзилари эса даврий равишда фаолият кўрсатади. Балчиқ вулканларнинг отилиши инсон ҳаётига хавф солмайди ва моддий зарар келтирмайди.
Балчиқ вулканларнинг отилиш сабаби ёнувчи газлар ҳисобланади. Улар дарзлик ва бурдаланиш зоналари бўйлаб ер юзасига кўтарилишида ерости сувли горизонтларидан ўтади, босимли сувлар билан суюқланган гилларни ўзи билан баландга олиб чиқади. Агар отилиб чиқувчи материаллар орасида сув ва гил кўп бўлса, унда ер юзасида суюқ балчиқ билан тўлдирилган ҳавзалар – сальзлар пайдо бўлади (97-расм). Диаметри 30 м дан ортиқ бўлган уларнинг энг йириги балчиқ вулкан кўли деб аталади. Сальзларнинг ўрта қисмида лойқа отилиб чиқадиган грифонлар ривожланади (98-расм).