Масъул муҳаррир: академик Т. Н. Долимов, г м. ф д., проф. Тақризчилар

109- расм. Гранитли жинсларнинг механик нураши.



Ҳароратли нураш. Тоғ жинсларининг бир хилда иситилмаслиги сабабидан содир бўлади. Бунда асосан, ҳароратнинг суткалик тебраниши катта аҳамиятга эга бўлади. Мономинерал тоғ жинсларининг юза қисми билан пастки қисми ўртасида, полиминерал тоғ жинсларида турли қаттиқлик ва рангдаги минераллар ўртасида ҳарорат амплитудасининг таъсиридан сиқилиш ва кенгайиш кузатилади. Натижада тоғ жинсида дарзлар пайдо бўлиб, аста-секин парчалана боради.
Ҳароратли нураш кескин континентал арид иқлимли ўлкаларда ва арктикада кучли кечади.
Механик нураш сув ва ҳаво оқимларининг кучи, гравитацион жараёнлар, тоғ жинсларининг музлаши ва ўсимликлар томири таъсирида емирилишидан намоён бўлади.
Шамоллар таъсирида емирилган тоғ жинсларида турли-туман ғаройиб шакллар вужудга келади.
Сув оқимлари таъсирида механик нураш туфайли жарликлар тизими, оқим ўзанлари, водийлар ривожланади (110-расм).

110- расм. Сув эрозияси туфайли шаклланган дара .www.artphotoclub.com

Қояли рельефда бу восита гравитация кучлари таъсирида тоғ жинсларини механик парчалаб, турли шакллар ва бурдаланган материал ҳисобига коллювий ҳосил қилади (111-расм).
Сув музлаганда ўз ҳажмини 11% га оширади. Натижада тоғларнинг қор чизиғидан юқорисида, арктика, субарктика, денгиз қирғоқларида совуқдан нураш юз беради. Тоғларда қурумлар, баланд тоғларнинг текис юзаларида тошлоқ саҳролар шу йўл билан ҳосил бўлган. Элювий, делювий, коллювий нураш маҳсулотларидир.
Кимёвий нураш. Сув, карбонат ангидрид, кислород, органик ва анорганик кислоталар таъсирида беқарор минералларнинг ўзгаришига кимёвий нураш дейилади. Кимёвий нураш кислотали-ишқорли ва оксидловчи-тикловчи муҳитларда амалга ошади.