"Mashinasozlik texnologiyasi asoslari" asoskasbiy o’quv fanidan ma’ruzalar matni

Aytilganlarni quyidagi misol bilan tasvirlab berish mumkin.

10.12-rasm. Konstruktorlik bazaga mos tushmagan, B tayanch
texnologik bazadan ariqcha frezalash

Chuqurligi 10N14 (10.12-rasm) bо’lgan ariqchaga ishlov berishda moslamani konstruksiyasini soddalashtirish uchun tanavorni pastki B yuzasi bilan о’rnatish qulay (10.12, e-rasm) bо’ladi. Ariqcha tagi C tepadagi yuzani a=10 + 0,36 mm о’lchami bilan bog’langan, bu yuza ariqcha uchun konstruktorlik va о’lchov baza hisoblanadi. Bu holda texnologik baza B yuza konstruktorlik va о’lchov bazalar bilan bir yuzada yotmaydi va ularning na о’lchamlari, na о’zaro joylashishining tо’g’riligi sharoiti bilan bog’lanmagan.

Qanchaki, sozlangan stanokda ishlashda freza о’qidan stol yuzigacha bо’lgan masofa о’zgarmas (K=const) saqlanar ekan, demak, c о’lcham ham doimiy, chizmada kо’rsatilmagan, ariqcha chuqurligi о’lchami a=10+0,36 mm ushlanishi mumkin emas, chunki uning о’zgarishiga oldingi amalda ushlanuvchi b=50-0,62 mm о’lcham xatoligi bevosita ta’sir kо’rsatadi (10.12,b-rasm).
O’z-о’zidan ma’lumki, bu holda ariqchani frezalash operasion eskizda texnologik о’lcham c ni qо’yish kerak, qaysining aniqligi oldingi amalga bog’liq emas, konstruktorlik о’lcham a=10+0,36 mmni esa eskizdan olib tashlash maqsadga muvofiq bо’ladi. Texnologik о’lcham c ni, va shuningdek, о’lcham b ning yangi texnologik dopusklarini hisoblashni, b-rasmda keltirilgan о’lchamlar zanjiriga binoan olib borish mumkin. Rasmdan kо’rinib turibdiki, ya’ni
c = b - a = 50 - 10 = 40 mm.
c о’lchamni dopuski о’sha о’lchamlar zanjiridan aniqlanadi, qaysinda dastlabki о’lcham bо’lib, konstruktorlik о’lcham a=10+0,16 hisoblanadi, chunki hamma hisob kо’zda tutilgan, ya’ni a о’lcham zanjirni tashkil etuvchi о’lchamlari b va c larni ular uchun о’rnatilgan dopusklari oralig’ida bajarishda, konstruktor tomonidan о’rnatilgan dopusk oralig’ida avtomatik ravishda olinishi kerak. Dopusklarni qо’shish formulasiga binoan T_a=T_b-T_c bо’ladi, undan T_c=T_a-T_b. Tegishli qiymatlarini qо’yib T_c=0,36-0,62 ni olamiz.