"Mashinasozlik texnologiyasi asoslari" asoskasbiy o’quv fanidan ma’ruzalar matni

18 - M A ‘ R U Z A (2 soat)


13 - mavzu: "Mexanik ishlov berish uchun qo’shimlarni (pripusklarni) aniqlash usullari" (4 soat).


M a ‘ r u z a rejasi :
1. Amaliy - statistik usuli;
2. Hisoblash-analitik usuli (prof.V.M.Кovan usuli)
3. Tanavorni oraliq qatlamlarini va oxirgi o’lchamlarini aniqlash.
Adabiyotlar: [ 1 ] –243-255 betlar. [ 4 ] –344-362 betlar.
Tayanch so’zlar: 1.Qo’shim. 2. Dopusk. 3. Statistik ma’lumot. 4. Hisoblashanalitik usul. 5. Nuqsonli qatlam. 6. Fazoviy og’ish.
1.Amaliy-statistik usuli

Tanavorlarga mexanik ishlov berib, konstruktorni chizmada bergan detal о’lchamlarini olish uchun bu о’lchamlarga ma’lum miqdorda qatlamlar qо’shib, tanavorlarning dastlabki о’lchamlari aniqlanadi va natijada bu tanavorlar chizmalari ishlab chiqilib, homaki mahsulotlar tayyorlov sexlariga yoki boshqa zavodlarga buyurtmalar beriladi.
Mashinasozlikda qо’yimlarni aniqlashning amaliy-statistika usuli keng qо’llaniladi. Bu usulda oraliq qо’yimlar, ilg’or zavodlarning ishlab chiqarish jarayonida tajriba-kuzatishlar asosida olingan qо’yimlarni umumiylashtirib joylashtirilgan ma’lumotnomalar yoki normativ adabiyotlar jadvallaridan olinadi. Bu usulning kamchiligi shundaki, texnologik jarayonlar ishlab chiqishning konkret sharoitini hisobga olmasdan detallarning u yoki bu yuzalariga qо’yimlar tayinlanadi. Ya’ni,umumiy qо’yimlar berilgan shu yuzani ishlash marshrutini hisobga olmasdan,oraliqlari еsa tanavorni о’rnatuv sxemasini va oldingi ishlovning xatoligini hisobga olmasdan tayinlangan bо’ladi. Qо’yimlarning amaliy-statistik miqdori kо’p hollarda ortiqcha olingan bо’ladi, chunki ular ishlov berishning shunday sharoitiga yо’naltirilganki, ishga yaroqsiz detallar bо’lmasligi uchun qо’yim еng katta miqdorda bо’lishi kerak. Qо’yimni tayyor miqdorini beruvchi, normativ jadvallarini tuzish usuli, texnologni dogmatik ravishda qо’yim tayinlashiga majbur qiladi, uni amallarni bajarish sharoitini tahlil qilishdan va qо’yimni kamaytirish yо’lini qidirib topishdan chalg’itadi. Shunga bog’liq holda masala paydo bо’ladi, bu ham bо’lsa ishlov berishning qо’yimlarini ilmiy asoslangan aniqlash masalasi hisoblanadi.
Amaliy-statistik usulni rivojlantirib borish asosida prof.V.M.Кovan qо’yimlarni "Hisoblash-analitik" aniqlash usulini taklif еtdi.