"Mashinasozlik texnologiyasi asoslari" asoskasbiy o’quv fanidan ma’ruzalar matni

13 - M A ‘ R U Z A (2 soat)(10 – mavzu davomi).


4. Aniqlanishi xarakteri bо’yicha bazalar sinfi

Bu bazalar sinfi ochiq va yashirin bazalarga farqlanadi (10.11-rasm).

- Ochiq baza-tanavorni yoki buyumni real yuza, belgilanuvchi chiziq yoki chiziqlar kesishgan nuqtasi kо’rinishidagi bazalarga tushuniladi (10.11-rasm,ochiq baza Ι-yassi sirt).
- Yashirin baza-tanavorning yoki buyumning xayoliy tasavvurimizdagi yuza, о’q, nuqta kо’rinishidagi bazaga tushunamiz (10.11-rasm, yashirin bazalar; ΙΙ va ΙΙΙ- hayolan o’tkazilgan simmetrik tekisliklar).

10.11-rasm.

Masalan, 10.11-rasmda: I-ochiq о’rnatuv bazani bildiradi; II-yashirin yо’naltirgich bazani va III-yashirin tayanch bazani bildiradi.

6. 
   Bazalar birligi tamoyilii
   
7. 
   

Tanavorlarga aniq ishlov berish uchun texnologik bazalarni tayinlashda shunday yuzalarni qabul qilish kerakki, qaysilar bir vaqtning о’zida detalning ham konstruktorlik, texnologik va ham о’lchov bazasi bо’lib xizmat qilsin va buyumlarni yig’ishda ham baza sifatida ishlatilsin, shunda bazalar birligi prinsipiga amal qilgan bо’lamiz, bazalash xatoligi ham nolga teng bо’ladi.
Tanavorlarni ishlashda texnologik, konstruktorlik va о’lchov bazalarni bir yuzadan olish, ishchi chizmada qо’yilgan о’lchamlar bо’yicha konstruktor tomonidan kо’zda tutilgan о’lcham uchun dopusk maydonini hammasini ishlatish bilan amalga oshiriladi.
Agarda texnologik baza, konstruktorlik yoki о’lchov baza bilan bir yuzada yotmasa, texnolog, ishchi chizmada konstruktorlik yoki о’lchov bazalardan qо’yilgan о’lchamlarni, bevosita texnologik bazadan qо’yilgan texnologik о’lchamlarini ishlash uchun qulayroq bо’lgan о’lchamlar bilan almashtirishga majbur bо’ladi. Bu holda tanavorni tegishli о’lchamlik zanjirlarining va konstruktorlik bazadan qо’yilgan dastlabki о’lchamlarini dopusklar maydonlarining uzayishi sodir bо’ladi, texnologik bazani konstruktorlik baza bilan va ishlanuvchi yuzalar bilan bog’lovchi, ya’ni kiritilgan oraliq о’lchamlari orasida taqsimlanadi. Natija oxirida, bu tanavorlarni ishlashda ushlanuvchi о’lchamlari dopusklariga bо’lgan talabchanlikni oshirishga, ishlov berish jarayonini qimmatlashuviga va uning unumdorligini pasayishiga olib keladi.