«Машинасозлик технологияси асослари»

14.2. Тишли ғилдиракли йиғма бирикмалар 
Тишли ғилдиракли илашмаларни тўғри йиғилганлиги 
валларни тана деталида тўғри ўрнатишга бевосита боғлиқ бўлади. 
Тишли илашманинг тишлар орасидаги оралиқнинг катталиги дастлаб 

---

123 
бир-бирига нисбатан сирпантириб текшириш мумкин. Ушбу оралиқни 
аниқ назорат қилиш магнитли устунга ўрнатилган индикаторлар 
ёрдамида бажарилади. 
Тишли илашишнинг аниқлиги илашиш натижасида қолдирган 
доғлар катталиги билан аниқланади. Бунинг учун аввал тишларнинг 
бирини юзига бир текисда бўёқ сурилади, сўнг илашиш хосил 
қилиниб айлантирилади. Иккинчи тишдан қолдирган доғларнинг 
катталиги ва холатига қараб тишли илашманинг йиғиш аниқлиги 
тўғрисида хулоса чиқарилади (14.3-расм). Йиғиш ишлари сифатли 
бажарилган бўлса, доғ тишни баландлиги бўйича ўрта холатда бўлиб 
юзанинг 75% қисмини эгаллайди. 
14.3-расм. Бўёқлар ёрдамида тишли илашмани назорат қилишда тиш 
юзасида қолган доғлар турлари: а) тўғри йиғилган; б) ўқлараро масофа 
катталашиб қолган; в) ўқлараро масофа камайиб қолган; г) ва д) 
валларнинг ўқлари айқаш холда жойлашган. 
Конуссимон тишли ғилдиракларнинг тўғри илашишини 
таoминлаш учун улардан бири вал бўйлаб силжитилади ва керакли 

---

124 
холда махкамланади. Бундай тишли илашмалардаги тишлараро 
оралиқлик (ён оралиқлик) шуплар ёрдамида ва қўрғошин пластинкани 
тишлар орасига киритиб илашмани айлантириш натижасида эзилган 
пластинканинг қалинлигини ўлчаб аниқланади.
Червякли илашмалардаги червяк винтларини тишлари билан 
хосил қилган оралиқлиги ғилдиракнинг ўрта текислигининг червяк 
ўқига нисбатан силжиши кўринишида аниқланади. Аслида червякли 
илашмани тўғри йиғилганини червякли ғилдирак харакатини 
бошлагунга қадар бурилиши кўринишида аниқлаш мумкин, бу 
катталик 10
0
…15
0
дан ортмаслиги керак.