«Машинасозлик технологияси асослари»

4.2. Машина деталларини юзалари сифатининг ахамияти. 
Детал юзасининг сифати уни ишлаш жараёнида мухим 
ахамиятга эга. Шундай қилиб Деталнинг емирилишга чидамлилиги 
унинг юзасини сифатига боғлиқ. Сифат ўз навбатида макрогеометрия, 
тўлқинсимонлик ва ғадир-будирлик билан характерланади. 
Агарда детал юзаси макронотекис ва тўлқинсимон бўлса 
емирилиш хам нотекис бўлади. Бундай холларда аввал кўтарилиб 
чиққан юзачалар емирилади. Агарда юза ғадир-будирлиги катта бўлса 
юқоридаги жараён янада интенсивлашади.
Қўзғалмас бирикмаларни сифати.
Бу бирикмалар сифатли 
ишлаши ва емирилишга чидамли бўлиши учун уларнинг деталларини 
юзалари юқори тозаликка эга бўлиши керак.
Деталнининг мустахкамлиги.
Юзанинг сифати Деталнинг 
мустахкамлигини бевосита белгиловчи омил. Юза ғадир-будирлиги 
кичик бўлса материалларни чарчаш мустахкамлигини оширади ва 
микроёриқчалар хосил бўлиш жараёнини сусайтиради. Қолдиқ 
кучланишларни таoсирини камайтиради.
Коррозияга қаршилик.
Деталларда коррозия турли газлар 
суюқликлар ва атмосфера таoсирида содир бўлади. Детал юзаси қанча 
ғадир-будир бўлса шу оралиқларга юқоридаги жинслар кўп миқдорда 
кириб олиб коррозияни тезлаштиради. 

---

34 
Бундан ташқари, юза сифати Деталнинг бошқа хусусиятларини 
хам белгилайди. Масалан, тозалик, декоратив кўриниш, бирикмаларни 
мустахкам хосил қилиш, ўлчов асбобларини аниқ ишлашини 
таoминлаш ва шу кабилар. 
 
4.3. Юза ғадир-будирлигини белгиловчи кўрсаткичлар. 
Механик ишлов бериш натижасида хосил бўлган ғадир-
будирлк деганда нисбатан кичик қадамларда такрорланувчи ва юза 
релpефини хосил қилувчи нотекисликлар йиғиндиси тушунилади. Бу 
ғадир-будирлик базавий узунлик доирасида бахоланиб, узунликни 
катталиги юзани турига боғлиқ. 
Базавий узунлик S нинг катталиги 0,01 дан 25 мм гача бўлади. 
Технологик машина ва жихозларнинг деталларини юзаларини ғадир-
будирлигини ўрганиш учун амалиётда иккита кўрсаткич Ra ва Rz 
етарли деб хисоблаймиз. 
Ra- юза профилининг ўртача арифметик оғиши бўлиб оғишлар 
h нинг абсалют миқдорини ўртача арифметик қийматига тенг ва 
базавий узунлик чегарасида ўлчанади (4.2-расм).
dx
h
l
Ra
b
a


1
ёки



n
i
hi
Ra
1
(4.1) 
4.2-расм. Юза релpефининг тузилиши. 
Rz- ўнта нуқта бўйича нотекисликлар бўлиб, бу базавий 
узунлик доирасида ўлчанаётган профилли бешта энг баланд ва бешта 
энг паст нуқталарини (Н) ўртасидаги масофа. 

---

35 

 

5
10
8
6
4
2
9
7
5
3
1
H
H
H
H
H
H
H
H
H
H
Rz










(4.2) 
R
max
- бу нотекисликни энг баланд нуқтаси. Юза ғадир-
будирлигининг бошқа кўрсаткичлари ГОСТ 2789-73 келтирилган.