Mashinasozlik instituti “Mashinasozlik теxnologiyasi” kafedrasi

2.12. Guruxli uzatmalardag’ildiraklarning tishlari sonini aniqlash.

Guruxli uzatmalardagi g’ildiraklarning tishlari sonini analitik usul bilan yoki adabiyotlardagi jadvallardan tanlash yo’li bilan aniqlash mumkin. Kurs ishida bitta uzatish guruxidagi g’ildiraklarning tishlari sonini analitik yul bilan xisoblab, kolgan tuzatish gurux larinikini esa jadvallardan tanlab olinishi mumkin.
/ildiraklarning tish sonlarini analitik yul bilan xisoblab topishda gurux dagi hamma uzatmalar uchuno’qLar orasidagi masofa (A) uzgarmas bo’ladi. Har bir uzatmaning uzatish nisbati shunday ifoda etiladi:
i₁* i₂- i₃* , (2,30)
Gurux doirasidagi tishli g’ildiraklarning ilashish modullari (m) ko’pincha bir xil olinadi. Binobarin har bir uzatmadagi yetaklovchi va yetaklanuvchi tishli g’ildiraklarning tishlari sonlari yig’indisi o’zaro teng bo’ladi.
Z₁+Z₂=Z₃+Z₄=Z₅+Z₆== (2.31)
Gurux dagi uzatmalarning uzatish nisbatlarini qator maxraji ( ) orqali ifoda etamiz.
i₁= i₂= ; i₃= ,……., (2,32)
qator maxrajini quyidagi kurinishda belgilab olib
(2,33)
(2,30), (2,31), (2,32), (2,33) ifodalarni Tish sonlariga nisbatan birlikda yechib, to’g’ri tishli g’ildiraklar uchun tishlar sonini aniqlash tenglamasini xosil etiladi.
Z₁= Z₃= Z₅=
Z₂= Z₄= ; Z₆= ;
Bu tenglamani umumiy holda quyidagi kurinishda yozish mumkin
Z_j5= Z = (2.34)
Bu yerda Z Z -mos ravishda j-uzatmadagi boshlovchi (etaklovchi) va yetaklanuvchi g’ildirakning tish sonlari.
Bosh harakat uzatmalarida g’ildirakning eng oz tishlari soni Z_Pmin=17-22 dan kam bo’lmasligi, hamda bo’lishiga tavsiya etiladi . Surish mexanizmlarida esa Z_Pmin=15.
Tenglama (2,34) dan ma’lumki, S_z har bir uzatmadagi tishlar yig’indisiga qoldiqsiz bo’linadigan eng kichik son bo’lishi kerak. Uzatish guruxidagi g’ildiraklarning tenglama orqali topilgan tishlar sonlari ruxsat etilgan miqdordan (17-22) kam bo’lsa, hamma topilgan tishlar sonlarini butun son "E" ga ko’paytiriladi.
E=
uzatish guruxi har xil moduli tishli g’ildiraklardan iborat bo’lsa, formula (2,34) dagi S_z ni miqdor bilan almashtirib xisoblanadi. Bu yerda m_i-uzatish guruxidagi modullar.
Misol uchun 2,08-ramsdagi aylanishlar soni grafigidan ikkinchi tanlash guruxini belgilab olib, undagi g’ildiraklarning tishlar sonlarini aniqlaymiz.

i
i
i

;
;
;



Bu yig’indilarga qoldiqsiz bo’linadigan eng kichik son S_z = 30. Tenglama ( 2.34 ) ga asosan:
Z₁= ;
Z₂=
Z₃=
Z₄=
Z₅=
Z₆=
Topilgan tish sonlarining ichida eng kichigi Z = 6. Shuning uchun ko’paytiruvchi "E" ning son miqdorini topamiz.
Ye= .
Demak hamma aniqlangan tishlar sonlarini uch marta oshiramiz, ya’ni
Z₁=18; Z₂=72; Z₃=60; Z₄=60; Z₅=40; Z₆=45;
Binobarin guruxdagi g’ildiraklarning tishlar sonlari yig’indisi:

Aniklangan ni ma’lum modul bo’yicha dastgoh sozlik maromi N2I-5 bilan solishtirib aniqlik kiritiladi { 6-ilova}. Iloji boricha tishlar sonlari yig’indisini me’yorlashtirilgan qiymatlarini kullash ma’kuldir.
Kurs ishini bajarishda uzatmadagi hamma uzatish gurux larining va yakka uzatmalarningg’ildiraklarini tish sonlari topilgandan sung, uzatma x osil etadigan aylanishlarning x akikIy qiymati aniklanadi. Buning uchun uning kinematik balans tenglamasi tuziladi. Aylanishlarning x akikIy qiymati OST2 NII -I -72da berilgan qiymatlardan 10 ( -I) % miqdorda fark kilishiga ruxsat etiladi. Aks holdag’ildiraklarning topilgan tish sonlarini kayta kurib chikish lozim.