Mashinasozlik instituti “Mashinasozlik теxnologiyasi” kafedrasi

5.1. Bosh va surish xarakati uzatmalarining kinematik sxemalarini ishlab chiqish

5.1.1. Bosh harakat uzatmasining kinematik sxemasi va aylanishlar chastotasi grafigini qurish

Uzatmaning kinematik sxemasi qabul qilingan tarkib formulasi va uning asosida qurilgan tarkib to’riga qarab ishlab chiqiladi. Sxemani to’la tasvirini xosil etishda namuna uchun ko’rsatilgan dastgohning kinematik sxemasidagi ayrim yakka uzatmalarni qabul qilish mumkin. Sxemani chizish yuqorida zikr etilganlar asosida va ko’rsatmaning 2.2- bandida ko’rsatilgan talablarga rioya etgan holda bajariladi.
Ko’rayotgan misolimizda uzatmaning tezliklar qutisi tarkib formulasiga asosan ikkita ko’paytiruvchi guruxdan tashkil topgan. Asosiy guruxdagi uzatmalar soni R_a= 3ta, tavsifi X₁=1. Birinchi tanlash guruxi «Elektr guruxi» bo’lganligi uchun tezliklar qutisidagi mexanik guruxlar tarkibiga kirmaydi. Ikkinchi tanlash guruxi ikkita uzatmadan iborat bo’lib R_v=2, tavsifi X₂=4 (ikki birlikka kamaytirilgan).
Yuqorida aytilganlarga rioya etgan holda bosh harakat uzatmasi uchun ishlab chiqilgan kinematik sxema 5.1_B-rasmda tasvirlangan.
Uzatmaning aylanishlar chastotasi grafigini qurish uslubi mazkur ko’rsatmaning 2.3-bandida berilgan. Qurilgan tarkib to’ri, ishlab chiqilgan kinematik sxemasi va tanlab olingan aylanishlar chastotasini qatori asosida Shpindelning aylanishlar chastotasi grafigini quramiz. Shpindelning eng katta aylanishlar chastotasini n_max=n₁₆=2500 ayl|min bo’lganligi va qabul qilingan tarkib formulamizga asosan aylanishlar chastotasini 1430|2860 ayl|min bo’lgan ikki tezlikli uch fazali o’zgaruvchan tok elektrodvigatelini tanlab olamiz, quvvati N_E=14 kVt .
Aylanishlar chastotasi grafigini qurish uslubiga asosan avval harakatni pasaytiruvchi zanjir grafigini quramiz. Bunda IV – val bilan Shpindelni bog’lovchi yakka uzatmadagi tishli g’ildiraklarning tish sonlarini yoki uzatish nisbatini namuna dastgoh kinematikasidan olamiz, ya’ni i₇= = = = 1,26^-3.
Demak, val IVdan Shpindel tomon o’tkaziladigan nur pastga yo’nalib, gorizontal chiziqlar oraligining uchtasini kesib o’tadi.
Ikkinchi tanlash guruxda R_v=2, X₂=4 bo’lganligi uchun uning sozlash doirasi D^II=^X =1,26⁴=2,52< 8=D_{n max} .
Shuning uchun bu uzatish guruxining grafigini qurishda avval uning oqilona nuqtasini aniqlab olinadi va so’ngra quriladi.
Asosiy ko’paytiruvchi gurux bilan ikkinchi tanlash guruxini bog’lovchi yakka uzatmaning uzatish nisbati i₄= =^-2=1,26^-2.
Val II dan val III tomon o’tkaziladigan nur pastga qarab yo’nalib, gorizontal chiziqlar oralig’ining ikkitasini kesib o’tadi. Bu yakka uzatmaning uzatish nisbatini bunday miqdorda qabul qilinishidan maqsad, oralig’ val II ga yuqori aylanishlar chastotasini uzatishdir.
Asosiy gurux tarkibida uchta uzatma bo’lib R_a=3, X₁=1. Daraja ko’rsatgichi X_max=2. Shuning uchun bu guruxga ham grafik qurishda uning oqiloni nuqtasi aniqlanadi.

a)

O I II III IV V

						n16
						n15
						n14
						n13
						n12
	Xmax=3					n11
		Xmax=2				n10
						n9
						n8
						n7
						n6
						n5
						n4
			Xmax=4			n3
						n2

R_e=2 R_a=3 R_v=2 n₁
X_e=3 X₁=1 X₂=6-2
5.1a-rasm. Dastgohning bosh harakat uzatmasi tarkib to’ri.

b)
Z₂=33 Z₁=21 Z₅=27 Z₃=24 Z₈=33 Z₇=21 Z₁₃=30 Z₁₁=35

d₂=207 Z₉=20
I III

II IV

Z₁₀=50

V

м
Z₆=27 Z₄=30 Z₁₅=60 Z₁₆=48 Z₁₄=60 Z₁₂=35

n=1500|3000

d₁=140mm ayl|min
5.1b-rasm. Dastgohning bosh harakat uzatmasi kinematik sxemasi.

v)
ayl|min

		Z 15|Z16			2500
					2000
Z 5|Z6					1600
					1250
					1000
					800
Z3|Z4					630
					500
Z1|Z2					400
	Z 7|Z8				315
					250
		Z 11|Z12			200
					160
		Z 9|Z10			125
					100
			Z 13|Z14		80

1 11 111 1V V

5.1v-rasm. Dastgohning bosh harakat uzatmasi aylanishlar chastotasi grafigi.

Elektrodvigateldan birinchi valga harakatni uzatuvchi tasmali uzatmaning uzatish nisbati i_o= =1,48.

Harakatni kuchaytiruvchi zanjir grafigi uzatma tarkibidagi guruxli uzatmalarning sozlash doiralariga bog’lik holda quriladi.
Ikkinchi valdan Shpindelga yuqori tezliklarni uzatuvchi tishli uzatmaning uzatish nisbati i₈= =¹=1,26¹.
Uzatmaning tarkib to’ri asosida qolgan oraliq uzatishlarning grafigi quriladi. Xosil bo’lgan aylanishlar chastotasi grafigiga asosan (5.1v – rasm) uzatish guruxlaridagi uzatmalarning uzatish nisbatlari quyidagicha:

i₁= ; i₅= ;

i₂= ; i₆= ;
i₃= ; i₇= ;
i₄= ; i₈= .