Машғулот тури: маъруза Мавзу: Биосфера Мавзу режаси

Денгиз (океан) муҳити
ер шари юзасиниг 70 фоиздан ортиғини 
ишғол қилади. У қуруқлик ва чучук сувлардан фарқ қилган ҳолда 
туташ
(уз-луксиз) жойлашади. Океан 
қаъри (чуқурлиги)
ғоят катта 

---

253 
(6.35-расм). Океандаги ҳаёт, айниқса, материклар ва ороллар атрофида 
тўла-тўкис кечади. Океанда абиотик зоналар амалда бўлмайди, бироқ 
шунга қара-май, ҳарорат, шўрлик ва чуқурлик ҳайвонларнинг бир 
жойдан иккинчи жойга кўчишида асосий тўсиқ ҳисобланади. 
Океанлар ва денгизларда доимий ҳаракатдаги шамоллар, яъни пас-
сатлар туфайли қудратли оқимлар ҳисобига сувнинг доимий айланиши 
рўй беради (масалан, Гольфстрим иссиқ оқими, Калифорния совуқ 
оқими ва ш.к.) ва океан қаърида кислород танқислигига йўл қўйилмай-
ди. 
Дунё океанида апвеллинг атрофи бирмунча маҳсулдор ҳисоблана-
ди. 
Апвеллинг
– океан қаъридан сувларнинг юзага 
кўтарилиш
жараёни 
бўлиб, у кўпинча материкларнинг ғарбий чегараларида кузатилади. Бу 
жойдаги шамоллар океан қаъридаги биоген моддаларга бой бирмунча 
совуқ сувларни биоген моддаларга камбағал бирмунча иссиқ сувлар 
билан доимий қориштириб (аралаштириб) туради. Бундай кўтарилиш-
лар бўлмаган жойларда сувга ботган органик қолдиқларнинг биоген 
моддалари узоқ вақт давомида океан тагидаги қатламларда қолиб кета-
ди. 
Эстуарий
(дарёнинг ғоят кенгайган қуйилиш жойи, мансаби) сув-
лари биоген моддаларга қуруқликдан қўшилиши ҳисобига бой ва маҳ-
сулдор бўлади. Ю. Одум (1975) бу ҳодисани 
аутвеллинг 
деб атаган 
(7.1-жадвалга қаранг). 
Океан ва денгизларнинг қирғоқбўйи зонасида Қуёш ва Ойнинг тор-
тиши келтириб чиқарган сувнинг кўтарилиши ниҳоятда улкан ўрин ту-
тади. Сувнинг кўтарилиши туфайли уюшмалар ҳаётида