Машғулот тури: маъруза Мавзу: Биосфера Мавзу режаси

тошқин экотизимлар
,
 
яъни оқадиган сувлар (масалан, дарёлар, 
ирмоқлар (сойлар), булоқлар ва ш.к.);

захкаш, ботқоқланган жойлар
(масалан, йиллар, фасллар бўйи-
ча сатҳи ўзгариб турадиган марш, ботқоқлик, серботқоқ ўрмон ва ш.к.).
Одамзод учун чучук сув экотизимлари катта аҳамиятга эга. Бунинг 
сабабини қуйидагилар билан изоҳлаш мумкин: 1) чучук сувнинг маи-
ший ва ишлаб чиқариш эҳтиёжлари учун амалда ягона манба эканлиги; 
2) чучук сув экотизимлари чиқиндиларни қайта ишлашнинг энг қулай 
ва арзон тизими эканлиги; 3) сувнинг муҳит ҳарорати кескин ўзгари-
шини камайтиришга имкон берувчи ноёб термодинамик хусусиятга 
эгалиги ва ш.к. 
Сув муҳитида 
сув ҳарорати
,
 тиниқлиги
,
 оқими 
ва 
шўрлиги
асосий 
чекловчи омиллар ҳисобланади. Сувда яшовчи ҳайвонлар сув ҳарора-
ти, тиниқлиги ва оқимига ниҳоятда таъсирчан бўлади. Шунингдек, 
сувдаги 
кислород
ва биоген 
тузлар
(нитратлар ва фосфатлар) миқдори 
ҳам чекловчи омил бўлиши мумкин. Сув муҳитида яшашга мослашган 
организмлар умумий ном билан 
гидробионтлар
 
деб юритилади.
 
Сод-
да қилиб айтганда, 
гидробионт 
– сув муҳитида яшовчи организмдир. 
Оқим тезлиги гидробионтларнинг пана (қулай) жойларга мослашиши 
ҳамда тарқалишига катта таъсир кўрсатади. 
Экологик нуқтаи назардан гидробионтларни сув ҳавзасидаги яшаш 
жойи бўйича қуйидагича таснифлаш мумкин: 

планктон
 
– сувда қалқиб-сузиб яшайдиган майда ўсимликлар ва 
ҳайвонлар бўлиб, улар сув оқимига қарши тез, фаол ҳаракат қила ол-
майди. Планктонларнинг асосан икки тури: 
фитопланктон
(масалан, 
яшил, кўк-яшил, диатом сув ўтлар ва ш.к.) ва 
зоопланктон
(масалан, 
кичик қисқичбақасимонлар, дафния ва ш.к.) фарқланади; 

---

250 

нектон
 
– сувда эркин сузиб, аралашиб юрадиган ва сувнинг жуда 
чуқур жойларида яшамайдиган организмлар (масалан, балиқлар, сувда 
ва қуруқликда яшовчилар ва ш.к.); 

бентос
 
– сув ҳавзаси сербалчиқ тубида ва заминида ёпишиб, 
ўрмалаб яшайдиган жами организмлар (масалан, сув ўтлари, креветка 
(майда қисқичбақа), устрица (денгиз моллюскаси), омар (катта денгиз 
қисқичбақаси), краб (денгиз қисқичбақаси) ва ш.к.). Бентоснинг асосан
икки тури: 
фитобентос
(масалан, қамиш, қўға, қиёқ, сариқ нилфия, 
элодея ва ш.к.) ва 
зообентос
(масалан, содда ҳайвонлар, чувалчанглар 
ва ҳашаротлар личинкалари) фарқланади;
