Masafalari raajmuidan bahs etadi

Yalama - yalang sho’rxok, shamol yalab ketadigan yoki ehtiyoj yuzasidan hayvonlar yalaydigan sho’r tuproqli yer Chinoz shahri
yaqinida, Sirdaryo bo’yida Yallama degan qishloq bor. Bu toponim XIX asr oxirlaridagi ro’yxatlarda Jalama shakiida qayd qilingan. Sa-marqand viloyatining Jomboy tumanida ham Jalama qishlog’i bor. Jalama oldin Yalama, keyin tushunarliroq bo’lsin uchun Yallama deb atala boshlagan.
Yap, yab, yop, yob, jap - ariq (Xorazm, Turkmaniston, Qoraqalpog’iston). V.V. Bartold uni eroncha ob (suv) so’zidan kelib chiqqan deydi. Urganch tumanida Qorayop, Hazorasp tumanida Kattayop, Turkmanistonda Ajiyap toponimlari bor; q. Yob (Yab).
Yaxvonlik — yer yuzasining o’t-o’lanlar bilan birga yoppasiga yaxlab qolishi (ruschasi rojiojicmma). Bunday paytlarda chorva mollari yaylovlarda oziqsizlikdan qirilib ketadi; q. Yut.
Yashiq — o’zbek qipchoqlarning bir urug’i. Norin, Uchqo’rg’on tumanlarida Yashiq qishloqlari qayd qilingan.
o’ba, o’va — baland joyga, ba'zan tekislikka terib qo’yilgan tosh uyumi, tepalik (g’arbiy Sibir, Qozog’iston). Rus adabiyotida obo (obon) — biron muqaddas joydagi suyak, shox, tosh uyumi, shuningdek daraxt yoki tayoq boshiga osilgan latta-puttalar (qarang: alam); Oltoy, Qozog’istonda o⁽ba (oba) atamasidan hosil bo’lgan toponimlar kam emas; masalan, Qozog’istonda Beso’ba, Qorao’ba, o’bali, O^balikoi, o’balisoy, o’balisarijal degan joylar bor. Mo’g’uI tilida o’bo' (o’bo’n) — uyum, qo’rg’ontepa (tepaqo’rg’on, tuproqqo’rg’on) demakdir.
Bu atamaning turkiy tillarda «turarjoy», «qishloq», «o'tov», «urng’» ma'nolari ham bor. Turkman tilida doimiy yaylovlari hamda chorva mollarini sug’orish uchun quduqlari boigan ko’chmanchi qabila-urug’ o’ba deyilgan.
Buxoro, Jondor, Romitan, g’ijduvon tumanlarida o’ba, o’babolo, Yuqorio’ba, Kogon tumanida o’bazulfiqor, Romitan tumanida o’basaroy degan qishloqlar bor.
Turkmanistonda Paxtao’ba, Go’shao’ba, Kyaxrizo’ba, Kalantaro’ba kabi toponimlar qayd qilingan. Qadimgi turkiy tilda o’ba — «urug’», «qabila», mo’g’ul tilida o’bag (ovog) «qabila», «sulola» ma'nosini anglatadi.
o’gay - yakka-yolg’iz, hajman u qadar katta bo’lmagan georafik obyekt. Masalan, o’gaytosh - kichikroq yolgiz qoyatosh, o’gaytepa -«alohida turgan kichik tepalik’.

o’guz - daryo. Olimlar Amudaryoning qadimiy nomi (o’ks, o’ksus, o’xsus) shu so’zdan kelib chiqqan deb biladilar. Buni Mahmud Koshg’ariy ham isbotlaydi: «o’kuz - Jayxun, Firot kabi daryolarga berilgan nom. Turk mamlakatlaridagi bir qancha boshqa daryolar ham shu nom bilan yuritiladi («Devonu lug’otit turk», I tom, Toshkent, 1960, 91-bet). Demak, o’kuz «katta daryo» demak.
o’zak, o’zek - 1) soy, daryo tarmog’i, jarlikdagi jilg’a, jar; 2) Amudaryo bilan Sirdaryo deltalaridagi tarvaqaylab ketgan ariq-tarmoqlar. Oltoydan Qozog’iston orqali Boshqirdiston va Tatariston-gacha, o’rta Osiyodan Shimoliy Kavkazgacha bo’lgan keng hududda toponimlar hosil qilgan.
Qoraqalpog’istonda Qorao’zek, Ko’ko’zek, Oltoyda va Qozog’istorming Toldiqo’rg’on viloyatida Sario’zek, Boshqirdistonda Tosho’zek degan toponimlar bor. Mirzacho’Ida suv jildirab oqib yotgan jilg’a o’zak (o’zek) deyiladi. Qadimiy turkiy tilda o’z — «dara», «vodiy», o’zak - «tog’lardagi tor o'tkil», «tor tog' yo’li». Shu bilan birga o’kuz +ak «kicbik daryo» ma'nosida bo’lishi ham mumkin.
o’zan - daryo, soy, vodiy. o’zen, o’zun, o’zin, o’zen kabi fonetik variantlarda yana «soylik», «dara», «jar»_? «sel», «tog’ vodiysi’, «daryo tarmog’i» ma'nolarida turkiy xalqlar yashaydigan deyarli bar-cha hududlarda isblatilgan va toponimlar hosil qilgan. Eronda ham o’zjan daryo ma'nosida uchraydi. Janubiy Uraldagi nis shevalarida uzen «daryo tarmog’i», «soy»ni anglatadi.
Etimologiyasi haqida ma'lumot olish uchun o’zak so’ziga qarang.
o’y ~ chuqurlik, pastlik, botiqlik, o’yilgan yer. Turkiy xalqlar yashaydigan barcha hududlarda o’y, o ‘ydung, o ‘ypat, o ytuq, o yjuq, o ytaq kabi shakllarda ko’plab toponimlar hosil qilgan. o’zbekistonda ham Qorao’y (Konimex, Tomdi, Kegayli tumanlari), Qizilo’y (Uchquduq, Navbahor tumanlari), Kattao’y, Kichiko’y kabi toponimlar, va mikro-toponimlar uchraydi.
Zomin tumanidagi Tamtum qishlog’ida Ishtono’y degan joy bor. o’rtadagi suyri tepalikka chiqib qarasangiz jarlik orasidagi shu may-don shaklan xuddi shimga o’xshaydi.
o’y so’zi o’ymoq «kavlab yoki zarb bilan urib chuqur hosil qilmoq» fe'lidan kelib chiqqan, «o'ydim-chuqur, o'nqir-cho'nqir» bilan ma'nodosh.
o’ymovut, uymovut - ko’chmancht o’zbeklar, kenagas, qozoq-larning dulat, qoraqalpoqlarning keneges qabilalari tarkibidagi urug’. g’allaorol, Chinoz, Shahrisabz, Chiroqchi, Qibray, Dang’ara, Payariq tumanlarida o’ymovut qishloqlari qayd qilingan.
O⁴r - (1) chuqurlik, xandak, uzun o’ra. o’rda atrofiga xon saroyi tevaragiga xandak olmoq (kavlamoq). o’r so’zining «jarlik», «botiqlik» ma'nosi ham bor. Turkiy xalqlar yashaydigan hududlarda bir qancha toponimlar hosil qilgan.
o’r - (2) (til oldi «oV tovushi bilan) yuksaklik, balandlik. Masalan, tutun o’rladi ~ yuqoriga ko’tarildi, yilqi o’rladi ~ yilqi tepaga ketdi kabi. o’jar odamni o⁽r odam deyishadi.
«Tepalik», «balandlik», «yuksaklik» ma'nosida mikrotoponimlar hosil qilgan.
o’rda - davlat boshlig’i qarorgohi, poytaxti. o’rda so’zining dast-labki ma'nosi «xon o'tovi», «podshoh saroyi». Qirg’izchada o’rdo’ -«boy o'tovi», «saroy», qozoqchada o’rda — «o'tov», «qo'nar joy», o’zbekchada «ark’.
Joy nomlari shaklida uchraydi: Quva, Toshloq tumanlarida o’rda degan qishloqlar bor. Toshkentda shahar qal'asi o’rta asrlarda o’rda deb atalgan. Qo’qon xoni Toshkentni bosib olgandan keyin XIX asrning 30-yillarida Anhor kanalining chap sohiliga yangi O⁽rda barpo etgan. o’rdada mustahkamlangan qasr, aslahaxonalar, lashkargohlar, ma'muriy binolar bo’Igan.
o’roqli, o’roq - o’zbeklarning yuz qabilasi, qozoqlarning jaloyir qabilasi (o’raqti), no’g’aylar, Volgabo’yi tatarlari tarkibida qayd qi-lingan urug’. Tamg’asi o’roq shaklida bo’lgan. Bulung’ur, Jomboy tumanlarida o’roqli oykonimlari qayd qilingan. «So’loqlining to’yida o’roqlining ne ishi bor» degan matal bor (q. So’loqlf).
o’tar, otar — qo’y podasi, suruv. Asli o’tar — «yaylov» (o’t -«yashil o’simlik») degani. Uning «ovul», «og’ilxona» ma'nolari ham bo’lgan. Tomdi tumanida o’tar, Qonliko'1 tumanida O^tarovul aholi punktlari qayd qilingan. Qozog’istonda, Sibirda va Kavkazda joy nom-lari shaklida uchraydi.
o’tarchi — ko’chmanchi o’zbeklar, jumladan, laqay qabilasi tarkibiga kirgan urug’. Urug’ vakillari Farg’ona vodiysida, Buxoro va Samarqand viloyatlarida tarqoq holda yashagan. Oqdaryo, Ishtixon,

234
235

Go’zalkent tumanlarida o’tarchi degan qishloqlar bor. Qadimgi turkiy tilda o’tarchi «vaqtincha yashovchi» (ko’chmanchi) ma'nosini anglat-gan. Bu so’zning «sinchi», «ot tabibi» degan ma'nosi ham bor.
o’tov, o’toq — turar joy, yengil ko’chma uy. Qirg’izchada o’to’o’, o’to’q - «yangi kelin-kuyov uchun tikilgan o’tov’. Ko’pchilik olim-lar o’tov — turkiy o’t — «olov» so’zidan olinganligini ta'kidlashgan. Akademik B.Y.Vladimirsov fikriga qaraganda, otag’ so’zi sug’diylaming madaniy atamalaridan bo’lib, «mamlakat», «hudud» ma'nosini anglat-gan. o’tmishda muayyan hududdagi bir to’p o’tov mo’g’ullarda o’to’q deb atalgan. Keyinchalik turkiy xalqlarda kigiz uy o’tov, o’toq deyila-digan bo’Igan. Joy nomlari, xususan, mikrotoponimlar shaklida ko’p uchraydi.
o’choq — olov yoqiladigan qurilma. Toponimiyada otashparast-larning cho’qinadigan, sig’inadigan muqaddas joyi. Turkiy xalqlar yashaydigan hududlarda o’choq, o’cho’q, o’jak, o’chaq kabi shakllarda toponimlar hosil qilgan. Bunday toponimlar o’zbekistonda ham uchraydi. Bo’ka, o’rta Chirchiq tumanlarida o’choqli degan qish-loqlar bor. Zomin tumanida bir tog’ XJcho^choq deyiladi. Samarqand viloyatida ham Ucho’choq degan tog’ boMib, bu «uch cho'qqi»ning o’zgargan shakli bo’Iishi ham mumkin.
Turkolog E.V. Sevortyan o’choq so⁽zi o’t+chaq «kichik o’t (olov)» so’zidan kelib chiqqan deydi. o’choq so’zi rus tiliga ochag shaklida o’tgan.