Xavo transporti texnik jixozlari asosiy elementlariga uchish apparatlari (samolet va vertolet),
Uchish apparatlari havo transportining asosiy faol birligidir. Ular uz vazifalariga kura passajirlar
tashuvchi, maxsus ishlarni bajaruvchi (masalan, kishlok xujaligiga xizmat kiluvchi, sanitariya,
aerofotosnimka ishlarini bajaruvchi), sport va ukuv trenirovka samolyotlari va vertoletlariga
Samolyot va vertolet asosiy texnik - ekspluatatsion kursatgichlariga sigim (passajirlar uchun),
yuk olish masofasi kiradi. Bu kursatgichlar kup xollarda dvigatellar turi va uning kuvvatiga xamda
samolyotlarni maksimal kutarila olish ogirligiga boglikdir. Kutara olish ogirligi xam asosiy texnik -
Uchish masalari, passajirlar sigimi va yuk kutara olishga karab, passajirlar tashuvchi
samolyotlar magistral va maxaliy xavo trassalarida uchuvchi samolyotlarga bulinadi.
Maksimal kutarila olish ogirligiga karab samolyot va vertolyotlar turt klassga bulinadilar (3-
Maksimal kutarila olish ogirligi
samolyotlar
vertolyotlar
вертолётлар
I sinf
50 т дан ортик
10 т дан ортик
II синф
20-50 т
5-10 т
III синф
10-20 т
2-5 т
IV синф
1 т гача
2 т гача
Aeroport xavo transporti korxonalarining biri bulib, passajirlar, yuk va pochta junatish va
kabul kilish xamda samolyotlarni uchishga tayyorlash va uchirishni tashkil kilish ishlari bilan
shugullanadi. Aeroport majbuasida aerodrom, vokzal, maxsus injenerlik bino va inshoatlarni xamda
vertoletlar kuish maydonlari bulishi mumkin.
Aeroport uz vazifalari buyicha xalkaro aeroportlarga, mamlakat ichi magistral trassalarida
uchishga xizmat kiluvchi va maxaliy trassalarda uchishga xizmat kiluvchi aeroportlarga bulinadi.
Aeroportlarning eng muxim va asosiy kismi aerodromdir. Aerodrom samolyot va
vertolyotlarning xavf - xatarsiz uchishi va kuyishi uchun maxsus tayyorlangan yer uchastkasidir.
Vertolyotlar kunish yoki uchirish uchun maxsus tayyorlangan maydonchalar - uchish, kuyish va
burilish uchun tegishli ravishda jixozlangan bino va inshoatlar bulib, ular vertolyotlarda yuk va
passajirlar tashishga muljallangan buladi.
Aerodrom uz vazivalariga kura transport samolyoti va vertolyotlarni kabul kiluvchi
aerodromlarga , ukuv xamda sport klublari aerodromlariga bulinadi.
Ish muddatlari va xarakteristikalariga kura aerodromlar muntazam ishlovchi aerodromlar,
mavsumiy ishlovchi aerodromlar, operativ topshiriklarni bajaruvchi aerodromlar tarzida klassifikatsiya
kilishishi mumkin.
Aerodromlar kategoriyarilariga karab bunadyo polosalar umumiy uzunligi 600-2600 metr va
undan xam ortik buladi; kengligi esa 25-80 va undan ortik bulishi zarur. Uchish va kuyish polosasidan
samolyotlarning kuyish joylariga yoki perronlargacha bulgan yullar rulejka yullari deb ataladi. Ular
kengligi 10-25 metr atrofida buladi.
Aerodrom terriyatoriyasi atrofida uchish xavfsizligi ta’minlash uchun ma’lum radiuslardagi
bino va inshootlar balandligi cheklangan bulib, u aerodrom oldi territoriyasi deyiladi.
Aerodrom oldi territoriyasi va uning ustidagi taxminan 50 km atrofidagi xavo faxosi aerotoriya
yoki aeroport territoriyasi deb ataladi.
Xavo transportining texnik - iktisodiy xususiyatlari
Barcha transport turlari ichida eng tez va xarakat kiluvchi transport xavo transporti bulib,
uning uzok masofaga kuymasdan uchishdan xarakat tezligi soatiga 900-100 kilometrni tashkil etadi.
Ba’zi bir samolyotlarning kuymasdan ucha olish masofasi 9000-11000 kilometrdir.
Xavo transportining asosiy xususiyatlari - samolyotlarining katta tezligi, passajir, pochta yuk
tashish vaktining kiskarishidir. Agar kurьyer poyezdi 100-110 kmFsoat, suv osti kanotli teploxod 70-
75 kmFsoat, shaxarlararo avtobus kmFsoat, oksan teploxodi 30-40kmFsoat, daryo kemasi 20-25
kmFsoat tezlik bilan passajir tashiy olsa, gaz-turbina dvigatelli urta xisobda soatiga 600-800 km
tezlikda passajir tashiy oladi. Gaz - turbinali xavo kemalarida passajirlarning urtacha uchish masofasi
2000 km ga yetadi.
Xavo transportining yana bir kulayligi yuklarni, passajirlarni eng kiska marshrut buyicha
yetkazib beradi. Temir yulga nisbatan 20-30 %, daryo yuliga nisbatan 35% tashish masofasi kiskadir.
