mikiyosidagi axamiyati
Ma’ruza rejasi
1. Uzbekiston Respublikasida transportning davlat mikiyosidagi axamiyati.
2. Transportning paydo bulishi va tarakkiyoti.
.3. Transport tizimi tushunchasi.
1. O’zbekiston respublikasida xalq xujaligini, shu jumladan avtomobil sanoatini bozor iqtisodiyoti
sharoitlarida rivojlantirish va ularni ekspluatatsiyasini tashkil etish yuzasidan O’zbekiston Respublikasi
prezidenti I.A. Karimovning ma’ruzalari, xukumat qarorlari, yetuk olim va mutaxassislarning fikrlari,
chiqishlari va ilmiy maqolalar (1991yildan shu kungacha.
2.B.A.Xujayev-Yagona transport sistemasi, T:, 1984
.
Yagona transport tizimi transportga bulgan dunyo karashi va transport madaniyati asosini
tashkil etib ular: transportni kompleks taxlil kilish bilimini beradi, yuk va passajirlarni tashishni
magistral transportlar urtasida optimal taksimlashga taalukli muamolarni xamda ular ishini
muvofiklashtirishga karatilgan.
Talabalar xalk xujaligidagi yuk va passajirlarni tashishga bulgan talabni tulik va uz vaktida
kondirishni, tashishda transport turlarini tugri tanlashni urganib, tanlangan transport turini
utkazuvchanlik va tashuvchanlik kobiliyatini xisoblash, uning iktisodiy samaradorligini xisoblanish va
boshkalarni urgatadi.
Transportning asosiy vazifasi sanoat, kishlok xujaligi va boshka soxalarda ishlab chikilgan
maxsulotlarni ma’lum bir joyga eltib berishdan iboratdir.
Davlat mudofa kudratini oshirishda xam yer ustida xarakatlanuvchi temir yul va avtomobil
transportlarning axamiyati ayniksa kattadir, chunki armiya kisimlari va mudofaa vositalalarini bir
joydan ikkinchi joyga kuchirish asosan transportning ayin ikki turi yordamida bajariladi.
Passajirlar tashuvchi transportning muxim vazifasi - kishilarning uzaro alokasini kengaytirish,
tajribalar almashish, ularning madaniy saviyasini oshirishga xizmat kilishdan iborat bulish kerak..
Kishlok tumanlarini shaxarlar bilan birlashtiruvchi passajirlar transportni ishini keng yulga kuyish
shaxar bilan kishlok urtasidagi mavjud muxim tafovutlarini tugatishni katta omili xisoblanadi.
Transportning paydo bolishi va tarakkiyoti.
Ibtidoiy jamoa tuzimi davrida odamlar uzlarining transportga bulgan ixtiyojlarini oddiy
vositalar bilan kondirganlar. Usha vaktda kerakli bulgan buyumlarni odamlar kulda tashishgan yoki
sudraganlar.
Keyinchalik xar xil xayvonlardan yoki shotnlar va chanalardan keng foydalanganlar.
Keyinchalik gildirakli transport yaratildi. Gildirakning yaratilishi insoniyat yaratilgan buyuk ixtiro
desa buladi. Bu esa bir necha yillar davomida va xozirda xam kuruklikda ishlatilib kelishmokda.
1769 yildan boshlab bug bilan ishlaydigan: avtomobillar (Fransiyada yaratilgan), bug kemalari, bug
samalyotlari bug paravozlari yaratiladi.
Birinchi avtomobil 1884 y. Fransiyada yaratildi.
1834 y. Rossiyada Cherepanov tomonidan paravoz yaratildi.
1882 y. Mojayskiy tomonidan xavo transporti (samalyot) yaratildi.
"Yagona transport tizimi" fanimizning asosiy mazmuni va yunalishi kuyidagilardan iborat:
- barcha transport turlariga xos umumiy masalarlar. Bunga transportning xalk xujaligi boshka
tarmoklariga nisbatan uziga xos xususiyatlari, uni xalk xujaligidagi roli va vazifalari xamda transport
faoliyatini ifodalanuvchi asosiy tamoyil (prinsip) va koidalari kiradi;
- ayrim transport turlarining uziga xos texnik va ekspluatatsion xususiyatlarini urganish.
Transportda tashish ishlarini bajarishdagi yutuklar, xar xil transport turiga xos va kelajakda xal
kilinishi zarur bulgan ilmiy-texnik muommolar;
- xar xil transport transport turlarining bir-biriga ta’siri va ularni birgalikda rivojlantirishi
muammolari. Bunga xar xil transport turlaridan foydalanish va ularni ishi samaradorligini oshirishning
amaliy masalalarni xar tomonlama kurib chikish kiradi. Bunda transport turlari urtasida tashish
ishlarini maksadga muvofik taksimlash va transport ayrim turlarini rivojlantirishni tugri belgilashga
aloxida axamiyat beriladi.
Transport tizimi tushunchasi.
Transport tizmi -tashish jarayonida bir-biriga boglik bulgan barcha turdagi transportlar
kompleksidir.
Transport tizimi kuyidagi transport turlari kiradi:
1. "Temir yul". 2.Suv transporti (dengiz va daryo); 3. Avtomobil; 4. Xavo;
5.Truboprovod; 6.Shaxar; 7.Sanoat transporti.
Shaxar ichida xarakatlanuvchi turli transport komplekslari shaxar transporti deyiladi (tramvay,
trolleybus, metro, avtobus, yengil avtomobillar...)
Sanoat korxonalari, kurilish, kishlok xujaligi savdo va boshka korxona ichki ishlarini
bajaruvchi transport sanoat transporti deyiladi.
Transport yul tarmoklari axoli yashovchi punktlar va sanoat korxonalaridan tashkaridagi yuk
va passajirlarni tashishga muljallangan barcha transport yul kommunikatsiyalari yigindisidan
iboratdir.
Yollar deyiladiganda transport vositalari xarakati uchun maxsus moslangan (yoki kurilgan) va
jixozlangan temir yullar, avtomobil, daryo, dengiz va boshka suv xavzalari yullari tushiniladi.
Transport uzeli deyilganda turli transportlarning tutashgan joylari tushiniladi. Bunday
tutashgan joylar asosan katta shaxarlar, axoli yashaydigan punktlar, sanoat va kurort markazlari
xamda dengiz, daryo portlari, avtomobil va temir yul bekatlarida buladi.
Transport vositalari (texnika vositalari) deyilganda yuk va passajirlar tashishga muljallangan
temir yul va avtobomil transportdagi transport vositalari (lokomotiv, vagon, avtomobil, tirkama
(pritsep) va xokazo, kema, samolyot va boshkalar tushiniladi).
Transport texnika jixozlari va inshoatlari deyilganda transportga karashli ustaxonalar, omborlar,
ortish – tushurish punktlar, bekatlar, portlar, aerodrom binolari, ulardagi asbob uskunalar, yul
jixozlari, inshootlar (kupriklar, transport tunnelar, kanallar, shlyuzlar) va xakozo tushiniladi.
Yuk oboroti (gruzooborot) – yuk tashish jarayonida bajariladigan ish bulib, utoinalardan
ulchanuvchi tashilgan yuk xajmini urtacha tashish oraligiga kupaytirish yuli bilan aniklanadi.
Ulchov birligi- tonna – kilometr (tkm).
Passajir oboroti – passajir tashish jarayonida bajariladigan ish bulib, u tashilgan passajirlar
sonini urtacha tashish masofaga kupaytirish yuli bilan aniklanadi. Ulchov birligi – passajir – kilometr
(pass. km).
1 t yukni urtacha tashish masofasi – xar bir tonna yukni urtacha tashish masofasi bulib, u tonna
– kilometrda bajarilgan yuk oborotini tonna xisobida tashilgan yuk xajmiga bulish yuli bilan
aniklanadi.
passajirni urtacha tashish masofasi – xar bir passajirning
urtacha xisobda yurgan masofasi bulib, u barcha bajarilgan passajir oborotlarni umumlashtirilgan
passajirlar soniga bulish yuli bilan aniklanadi.
Mavzu 1.Mustaqil uzlashtirish savollari
.
1.Transport tushunchasi
2.Yuk va passajirlarni tashuvchi transportning vazifasi.
3.Transport turlari.
4.Texnika vositalari (transport vositalari) tushinchasi
5.Yuk oboroti.
6.Passajir oboroti.
Do'stlaringiz bilan baham: |