Маърузалар матни тошкент 2010 й

Таянч иборалар: 
“Ар-Равза ал-баҳиййа фиймо байнал-ашъария вал-мотурудия”, 
Олим Ҳасан ибн Абдулмуҳсин ибн Узаба, лафзий фарқлар, маънавий фарқлар, имон 
масаласи. 
Адабиётлар:
1.
Ҳусниддинов 3.М. Ислом – йўналишлар, мазҳаблар, оқимлар. – Т.: 
Мовароуннаҳр, 2000. 
2.
Ислам. Энциклопедический словарь. – М., 1991. 
3.
Ал-Мотуридий таълимоти ва унинг X-XII асрларда Мовароуннаҳр маданиятида 
тутган ўрни / Маърузалар тўплами / Маъсул муҳаррир М.Хайруллаев. - Т., 1999. 
4.
Рудольф.У. Ал-Матуриди и суннитская теология в Самарканде. - Алматы: Фонд 
«XXI век», 1999. 
11-маъруза 
Мўътазилия таълимоти тарихи ва унинг ривожланиши 
 
Дарс режаси: 
1.
 
Мўтазилийлар – каломда биринчи йирик йўналиш 
2.
 
Мўътазилийларнинг 5 ақидаси 
3.
 
Мўътазилийларнинг ақлга катта эътибор беришлари 
 
Мўътазилийлар каломда биринчи йирик йўналиш вакиллари ҳисобланиб, Дамашқ 
ва Бағдод халифалиги ҳаётида VII-IX асрларда муҳим ўрин тутганлар. Ҳасан ал Басрий 
(в.728) даврасидан шогирдалари Восил ибн Ато (в.748) ва Амр ибн Убайд (761) ларнинг 
ажралиб чиқишларидан бу ном қолган. Уларнинг 5 та асосини Абу Ҳузайл ал Аллоф (в. 
849) томонидан қуйидаги сўнги ҳолига келтирилади: 
1.
Ал-адл – илоҳий адолат инсоннинг иродасини аниқлайди ва Алоҳнинг фақат 
йахшилик қилиш қобилияти ва асрлар давомида таркиб топган нарсалар 
тартибининг бузилишига қўймаслик сифати. 
2.
Ат-тавҳид 
– 
қатъий 
Аллоҳнинг 
ягоналигига 
сиғиниш, 
политеизм 
ва 
антропоморфизмни инкор этади. 
3.
Ал-ваъд вал-ваъид – Аллоҳ мўминларга жаннат, кофирларга дўзах ваъда қилган 
бўлса, ўз ваъдасида туриши лозим, яъни Пайғамбар (сав) шафоатларию Аллоҳнинг 

---

Раҳмон ва Раҳим ситфатлари ҳам ёрдам бермаслиги керак. Чунки инсон хатти 
ҳаракати учун тўлиқ жавоб бериши лозим. 
4.
Ал-манзила байнал-манзилатайн – гуноҳи кабира қилган мусулмон мўминлар 
қаторидан чиқарилади (муржийлар фикрига қарши ), кофир бўлиб қолмайди 
(хорижийлар фикрига кўра), балкти оралиқ ҳаётда бўлади. Шу фикр сабабали улар 
Ҳасан Басрий даврасидан чиқадилар, чунки уларни мунофиқ деб ҳисоблайдилар. 
5.
Ал-амр бил-маъруф ван-наҳй мункар – барча усулда ҳатто қилич билан бу 
ҳукмнинг бажарилиши лозим. 
Улар умавийлар давлатига рақобатчи бўлиб фаолият кўрсатадилар. Зайдийларга бўлган 
хайрихоҳликлари туфайли Аббосийлар салбий муносабатда бўлдилар. Айниқса. Хорун ар-
Рашид таъқиб остига олиндилар. Лекин Маъмун ва ундан кейинги 2 халифа Муътасим ва 
Восиқ даврларида (813-847) аҳвол бутунлай ўзгариб, баъзи йирик давлат мансабларига 
чиқдилар. Лекин Мутаваккил даврида (847-861) яна таъқиб остига олиндилар. Буидлар 
даврида (945-1055) мўътазилий Абдулжаббор (в. 1025) мактаби яна ривожланди. XII-XIII 
асрларда эса мўътазилийлар фикри Хоразмда ҳам кенг ёйилди. 
Таянч иборалар:
Ал-адл, Ат-тавҳид, Ал-ваъд вал-ваъид, Ал-манзила байнал-
манзилатайн, Ал-амр бил-маъруф ван-наҳй мункар, Хорун ар-Рашид, халифа Муътасим 
ва Восиқ , Мутаваккил. 
Адабиётлар: 
1.
Абу Мансур Абдулқоҳир ал-Бағдодий. Ал-фарқ байн ал-фирақ. –Байрут: Дор ул-
кутуб ул-илмия. 
2.
Абул Фатҳ Муҳаммад ибн Абдулкарим ибн Абу Бакир Аҳмад аш-Шаҳристоний. 
Ал-милал ван ниҳал. – Қоҳира: М. Сайиид Ғайлоний, 1961. 
3.
Ҳусниддинов 3.М. Ислом – йўналишлар, мазҳаблар, оқимлар. – Т.: 
Мовароуннаҳр, 2000. 
4.
Беляков В. Заслон исламскому радикализму / Азия и Африка сегодня. 1997.