Маърузалар матни тошкент 2010 й

 
 

---

13-маъруза 
Хаворижлар ҳақида маълумот 
Дарс режаси: 
1.
 
Хорижийларнинг келиб чиқиш тарихи 
2.
 
Сиффин жанги, хорижий фирқалар 
3.
 
Хорижийларнинг таълимотлари 
“Хаража” арабча сўз бўлиб, чиқмоқ, ажралиб чиққанлар, исёнчилар деган маънони 
англатади. Исломдаги энг илк диний-cиёсий оқим ҳисобланиб, халифа Али (ра) ва Муовия 
тарафдорлари ўртасида халифаликда ҳукмронлик учун кураш кетаётган бир даврда 
вужудга келган. Сиффин яқинида 657 йили халифа Алининг Муовия тарафдорлари 
(умавийлар) билан музокора олиб боришга кўниши уни ҳақиқий ворислик ҳуқуқига эга 
деб ҳисоблаган тарафдорларининг ўртасида норозилик туғдирди. Қўшиннинг бир қисми 
(12 минг киши) халифа Алини келишувчиликда айблаб, ундан ажралиб Куфадан Ҳарура 
деган қишлоққа кетадилар. Шунинг учун баъзи илк манбаларда уларни ҳарурийлар деб 
ҳам юритилади.
Хорижийлар йигирма фирқага бўлинган. Қуйида уларни келтириб ўтамиз:
1) ал-Муҳаккиматул-Ула 2) Азориқа 3) Нажодот 4) Суфрия 5) Бир неча фирқага бўлинган 
Ажорида 6) улардан Хозимия 7) Шуайбия 8) Маълумия 9) Мажҳулия 10) Асҳоб ут-Тоат 
11) Салтия 12) Ахнасия 13) Шабибия 14) Шайбония 15) Маъбадия 16) Рушайдия 17) 
Мукрамия 18) Ҳамзия 19) Шамрахия 20) Иброҳимия 21) Воқифия 22) Ибодия
Мазкур мазҳаблар ичидан яна фирқаларга бўлинишига қарамасдан, хорижийлар баъзи 
масалаларда бир тўхтамга келганлари борасида ихтилоф бўлган. Ал-Каъбийнинг фикрича, 
мазҳаблар ичидан бўлинишига қарамасдан, хорижийлар Али, Усмон, икки ҳакам, 
Жамалда қатнашганлар, икки ҳакамнинг ҳукмини қабул қилган ҳар киши ва катта гуноҳ 
(гуноҳи кабира) қилган кишиларни кофирга чиқариш ҳамда золим халифаларга қарши 
исён кўтариш хусусида бирлашганлар. Абулҳасан Ашъарий улар Али , Усмон, Жамалда 
қатнашганлар, икки ҳакам ва таҳкимга рози бўлганлар билан икки ҳакам ёки бирининг 
ишини тўғри деб ҳисоблаганларни кофирга чиқариш ва золим халифага қарши исён 
кўтариш ҳақида бирлашганликларини айтган. Аммо у киши Ал-Каъбийнинг катта гуноҳ 
қилганларни такфир қилиш тўғрисида иттифоқ қилганликлари борасида айтган гапини 
қабул қилмайди. Абдулқоҳир Бағдодий (в.1037) деди: “Бу масаланинг тўғриси устозимиз 
Абулҳасаннинг айтган гапларидир. Ал-Каъбий гуноҳ қилганларни куфрга чиқариш 
ҳақида бирлашган деган даъвоси ёлғондир”. Ҳақиқатдан ҳам улардан бўлган Нажодот 

---

фирқаси гуноҳ қилганларини кофирга чиқармайди. Қуйида хорижий фирқаларнинг 
айримларини кўриб чиқамиз: