Маърузалар матни I. Психодиагностика предмети, мақсади

 
4.7. Сенсомотор таъсирланиш ва диққатни ўрганиш учун 
методикалар 
Инсоннинг сенсомотор соҳаси асосий нерв жараѐнлари ҳаракатчанлиги 
типини, ихтиѐрий диққат даражасини, ишга қобилиятлилик суръатини 
характерлайди. Маълумки, бола ҳаѐтининг дастлабки йилларида жисмоний 
ва руҳий сифатларининг ривожланишида сенсомотор фаоллик бош мия 
фаолиятида шартли рефлектор алоқаларнинг мустаҳкамланишига имкон 
беради (Я.П.Фрумкин, С.М.Лившиц, 1979). Улар шу билан бирга 
темперамент, ирода, ҳиссиѐт хусусиятларининг ҳамда билиш психик 
жараѐнларининг ривожланишига имкон беради (Э.АТолубева, 1980; 
Э.БАюрова, 1986). 
Масалан, 1-2 ѐшли болалар сенсомотор соҳасини текширишда анъанавий 
методлардан фойдаланиб, у ѐки бу ҳаракат малакаларининг қандай 
шаклланганлигига, улар маълум ѐш давридаги ўртача кўрсаткичи қанчалик 
мослигига эътибор берилади. Кўпинча бу тадқиқотлар болалар мотор ҳаракат 
ривожланишидаги кечикишларни аниқлашга қаратилган бўлади. Ҳаракат 
ривожланишида кечикиш мажудлиги кейинчалик боланинг барча психик 
тараққиѐтида кечикиш содир бўлишининг объектив замини сифатида 
қаралиши керак. Шу билан бирга, эрта юрган бола ўз тенгдошларини барча 
томондан қолдириб кетади, деб фараз қилиш ҳам хатодир. Бола ҳаѐтининг 
биринчи икки йилидаги умумий жисмоний тараққиѐт боланинг кейинги 
ақлий тараққиѐтини белгиламайди (P.H.Mussen, 1987). 
Боланинг сенсомотор соҳада ривожланиш даражаси ҳақида унинг 
атрофидаги турли предметлар, жумладан, ўйинчоқлар билан ҳаракат қилиш 
хусусиятлари дарак бериб туради. Ўйинчоқцан диагностик қурол сифатида 
фойдаланиш унинг теварак-атрофидаги ҳодисаларни билишга интилиши ва 
фаоллик даражасида ҳамда предметлардан фойдаланишда амалий
кўникмаларнинг 
мавжудлигини аниқдаш имконини беради. Каттароқ болаларни 
текширишда конкрет психологик методикалардан фойдаланиш мумкин. 

---

Чунки худди шу даврдан бошлаб, сўзли топшириқларни бажариш бўйича 
йўл-йўриқларни тушуна бошлайди, унда зарур шахсий сифатлар шаклланган 
бўлади, билишга қизиқиш риножланган бўлади, у катталар билан бирга 
экспериментал психологик тадқиқотларда нисбатан узоқроқ иштирок этиш 
холатида бўлади.