Маърузалар матни I. Психодиагностика предмети, мақсади

Ҳолатлар ва хусусиятлар
тестлари шахс психологик сифатларининг 
барқарорлигини диагностика қилиш билан богликдир, масалан, шахс 
хислатлари, темперамент хусусияти, қобилиятлари ва бошқалар. 
Проектив тестлар
махсус гуруҳга ажратилади. Проектив тест кишининг 
у ѐки бу психологик сифатини тўғридан-тўғри эмас, балки бавосита 
баҳолайди. Бундай баҳолаш кишининг кўп маъноли объектларни қандай 
қабул қилиши ва талқин қилишининг анализи натижасида олинади. Бунга: 
сурат сюжетининг ноаниқлиги, шак-лсиз доғлар, тугалланмаган жумлалар ва 
бошқалар киради. Бундай объектларни таҳлил қилиш ва баҳолашда киши 
онгсиз равишда ўз-ўзининг «проекциясини» кўрсатиб бериш деб юритилади. 
Бу гуруҳ тестларига, Роршах тести, Тематик Апперцептив Тест (TAT) ва 
бошқалар киради. 
Проектив тестлар синалувчининг яширин ва англанилмаган психологик 
хусусиятларини психодиагностика қилиш зарурати туғилганда қўлланилади. 
Психодиагностик эксперимент метод сифатида камдан-кам воқеликда 
асосан кишининг зарур психологик сифатини бошқа усуллар билан аниқлаш 
ва баҳолаш имконияти бўлмаганда қўлланилади. 
Процессуал тестлар, тадқиқотчини синалувчида кечаѐтган психик ва 
хулқий жараѐнларнинг хусусиятлари қизиқтирганда қўлланилади, ютуққа 

---

эришиш тестлари эса кишининг қобилияти, кўникма ва малакаларини 
баҳолаш вазифасини ўтайди. 
Интеллект тестлари кишининг интеллектуал тараққиѐтининг умумий 
кўрсаткичини аниқлаш ва миқдорий баҳолаш зарурати туғилганда 
фойдаланилади. 
Психодиагностик методлар сингари тестларга ҳам қаътий талаблар 
қўйилади: 
1. Тестнинг ижтимоий-маданий адаптацияси. 
Бу сўзлар тузилмаси тест топшириқлари ва тест баҳолари ҳамда 
синалувчига берилаѐтган ушбу тест топшириқлари ушбу жамият маданияти 
миллий қадриятларига мос бўлишлиги зарур деган маънони англатади. 
Масалан, Европада тузилган тест бошқа бир мамлакатда биринчй марта 
қўлланилаѐтган бўлса ва бу мамлакатда интеллект структураси сўз-мантиқий 
бўлмаса, балки образли ѐки амалий тафаккурли бўлса тест албатта ижтимоий 
маданий мослаштирилган булиши шарт. Агар тест мослаштирилмаган ҳолда, 
яъни қандай бўлса шундайлигига қўлланилса, у ҳолда биз жуда паст 
натижалар оламиз ва натижалар ушбу мамлакатда яшовчи кишиларнинг 
тафаккури тараққиѐтини кўрсаткичига мос келмайди. Ёки бунинг акси, яъни 
ушбу мамлакатда сўз-мантиқ тафаккури асосий ролга эга бўлса тест 
топшириқлари амалий тафаккурга оид бўлса, у ҳолда биз ақлий 
тараққиѐтнинг ноадекват кўрсаткичига эга бўламиз.