Маърузалар матни I. Психодиагностика предмети, мақсади

2.2. Тестларнинг классификадияси 
Психологияда тест деб, ўрганилаѐтган хусусиятни ривожланганлик 
даражасини, миқдорий ва сифат кўрсаткичларини бир-бирига таққослаш 
имконини берувчи стандартлаштирилган психодиагностик методикага 
айтилади. Методиканинг стандартлаштирилган тушунчасини маъноси 
шундан иборатки, у воқеа, ҳодисалардан бошлаб синалувчига бериладиган 
кўрсатмалар, ҳисоблаш усули, олинган натижаларни шарҳлаш билан 
тугайдиган, бутун жараѐннинг ҳаммаси, доимо ва ҳар жойда бир хил 
қўлланилишига айтилади. 
Тестлар ѐрдамида олинган баҳоларни, агар тест тўғри қўлланилган бўлса, 
тест қачон, қаерда, қандай қилиб ва ким томонидан қўлланилгандан қатьий 
назар уларни бир-бири билан тенглаштириш, таққослаш деб юритилади. Ҳар 
хил психодиагностик методикаларда тестларнинг валидлиқ ишончлилиқ 
аниқлик ва бир хиллик мезонларига жуда қатьий талаблар кўйилади. 
Тестларнинг жуда кўп турлари мавжуд ва уларни кўлланиш асосларига 
қараб бир неча гуруҳларга бўлиш мумкин: тест предметлиги бўйича 
(сифати бўйича яъни айнан сифатни тестлар ѐрдамида баҳолаш); тестлар да 
топшириклардан фойдаланшпнинг алоҳида хусусияти; материаллар бўйича 
синалувчига талаблар; объект бўиича баҳолаш. Предметлиги бўйича тестлар 
интеллектуал шахсий ва шахслараро тестларга бўлинади. Тестларда 
топшириқлардан фойдаланишнинг алоҳида хусусияти бўйича амалий, 
образли ва сўзли тестлар. Тест материалларининг тавсифи бўйича 
синалувчига талаблар, бланкали ва аппаратурали тестларга бўлинади. Объект 
бўйича баҳолаш - процессуал тестлар ютуққа эришиш тести, ҳолат ва 
хусусиятлар тести. 
Интеллектуал тестлар
шахсни ақлий фаолияти ривожланганлик 
даражаси ва уларни алоҳида билиш жараѐнларини (идрок, диққат, хаѐл, 
хотира, нутқ) баҳолашда қўлланилади. 
Шахс тестлари инсоннинг барқарор индивидуал хусусиятлари, хатти - 
ҳаракатларини аниқлаш бунга: темперамент, характер, мотивация, эмоция ва 
қобилиятларни аниқловчи тестлар киради. Бундан ташқари гаахеда ҳар 
томонлама, шахс холатини комплекс баҳолаш ѐки алоҳида хусусиятининг 
ривожланганлик даражасини баҳолаш тестлари ҳам мавжуддир. Бунга 
Кэттелл, MMPI ва бошқа тестлар киради. 
Хусусий тестлар
ѐрдамида, шахснинг алоҳида белгилари, мотивлар, 
эмоциялар, масалан характер акцентуацияси, хавотирлиқ локус назорати, 
ютуққа эришиш мотиви, тажовузкорлик ва бошқалар аниқланади.