Ma’ruzalar matni 1- ma’ruza: dinshunoslik faniga kirish. Reja

Xristian fundamentalizmi.  XX asrning 70-yillariga kelganda xristianlikning hayot haqidagi
ta’limotiga   e’tibor   kuchaydi.   Uning   tarafdorlari  "evangel’"  xristianlik   ta’limotini   keng   targ’ib
16

qilishini   yoqlab   chiqtsilar.   Ayniqsa,   modernizmga   qarshi   vakillari   xristianlikni   fundamental

asoslarini   davom   ettirishni   talab   qildilar.   Shu   munosabat   bilan   ular   oliy   o’quv   yurtlarida
evolyutsionizm va darvanizm darslarini o’qitishga qarshi chiqdilar. Bu borada 80-yillarda baptizm
targ’ibotchisi D.Foluel   (1933   yil   tug’ilgan)   «Moral’noe   bol’shisntvo»   (Axloqiy ko’pchilik),
1986 yildan esa «Federatsiya svobod’!» (Ozodlik fsderatsiyasi) harakatini asoslash bilan mashhur
bo’ldi.
Keyinchalik  «Ilmiy   kreatsionizm»  Bibliyada   izohpangan   olam   va   odamni   Xudo   yaratgan
degan   ta’limotni   jiddiy   yoqlab,   teologiyada   modernizatsiyani   kattik   tanqid   qildi.   Natijada   bu
ilohiyotchilik qarashlarga asosan darvinizmning evolyutsion ta’limoti butunlay inkor etildi, Bunday
nazariyani  quvvatlamay, undan ajralib  chiqqan katolik va protestantlik ilohiyotlari  «evolyutsion
kreatsionizm»ni ya’ni sekin-asta, bosqichma-bosqich olam yaratilganligini tan oldilar.
XX   asrning   oxirida   protestantlik   teologiyasi   diniy   plyuralizmga   yuz   tutdi.   Ekumanistik
ilohiyotchilikning shakllanishi keng quloch yozib, xristianlikni boshqa diniy qarashlari va tizimlar
bilan  muloqot  ko’zda tutildi.  Bu ayniqsa, Osiyo, Afrika, Lotin Amerikasi ilohiyotchilari  uchun
ahamiyatli edi. Ular xristianlik, islom, hinduizm, buddizm o’rtasidagi birlik, o’xshashlik jihatlarini
topishni maqsad qilib olganlar. Masalan, 60 yillarda Shimoliy Amerikada «Chernaya teologiya»
(negrlarning   mahalliy   ibodatlari   bilan   xristianlikni   moslashtirish)   vujudga   keldi.   Ularning
qarashlarida Iisus Xristos qora xalqni tanlagan, shuning uchun bu harakat muxlislari Xristosni hech
bo’lmasa ruhiy va axloqiy jihatdan qora bo’lgan deydilar.
Keyinchalik protestantlik ilohiyotchi va faylasufi R.Otto (1869-1937),  pravoslav ruhoniysi va
faylasufi P.A.Florenskiy (1882-3937), katolitsizm ilohiyotaisi va sotsiologi amerikalik P.L.Berger
(1929 yil tug’.), nemis olimi  T. Lukman  (1927 yil tug’.), nemis faylasufi va sotsiologi  M.Veber
(1864-1910),   frantsuz   sotsiologi   va   faylasufi  E.Dyurkgeym  (1858-1917)   va   boshqalar   dinning
mohiyatini (xristianlik yo’nalishlari) va insonning dinga munosabatlari masalalarini chuqur va har
tomonlama taxdil qilib, ulardan farqyai ravishda din falsafasi borasida muhim nazariy xulosalar
chiqarishga   muvaffaq   bo’ldilar.   Bu   jarayondan   iloxiet   falsafasi   ham   chetda   qolmadi.   Masalan,
P.A.Florenskiy  dinni  quyidagicha   ta’riflaydi:  «dinda   agar  antologik  jihatdan   bizning   hayotimiz
Xudoda va Xudo bizda bo’lsa, fenomonolistik  jihatdan ruhimizni  tinchlantiruvchi  harakatlar va
kechinmalar tizimidir».
XIX asrning 2-yarmidan  boshlab, Yevropa, Amerika va Rossiyada  islom, uning tarixi  va
manbalarini o’rganishga e’tibor qaratildi. Yevropalik olimlar esa islomshunoslik fanini o’rganish,
islom   tarixi   va   manbalarining   tadqiqoti   yo’lida   ko’p   xizmat   qilganlar.   Bu   borada   rus
sharqshunosligida   ham   barakali   ishlar   olib   borilgan.  V.R.Rozen  asos   solgan   mashhur   «Rus
akademik sharqshunosligi»ning vakillari N.A.Mednikov, L.E.Shmidt, A.E.Krimskiy, V.V.Bartol’d,