Ma’ruzalar matni 1- ma’ruza: dinshunoslik faniga kirish. Reja


Yangi diniy ong falsafasi



Download 0,57 Mb.
bet18/125
Sana12.01.2022
Hajmi0,57 Mb.
#306888
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   125
Bog'liq
MA’ruzalar matni 1- ma’ruza dinshunoslik faniga kirish. Reja D-fayllar

Yangi diniy ong falsafasi.  XIX asrning o’rtalari, ayniqsa, XX asrning oxirlarida pravaslav
falsafasini Rossiyaning yangi rivojlanish jarayoniga moslashga bo’lgan harakat nafakat ilohiyotchi-
ulamolar, balki liberal ziyolilar L.I.Shestakov (1866-1938), N.O.Loskiy (1870-1941), N.A.Berdyaev
(1874-1948),  V.V.Rozenov  (1865-1919),  S.Bulgakov,   S.Makolevskiy  (1865-1941),  N.M.Minskiy
(91875-1929) va boshqalar tomonidan amalga oshirildi.
«Yangi   diniy   ong»  falsafasining   ko’zga   ko’ringan   vakillaridan   biri   N.A.Berdyaev   edi.   U
falsafiy,   siyosiy,   iqtisodiy,   axloqiy,   estetik   qzrashlarni   qamrab   olgan   o’zining   personalizm
(maxsus)ni ishlab chiqtsi. Bu personalizm absolyut hayotda universallik tushunchasini asos qilib
oladi.   U   holi   bo’lib,   zamon   va   makonga   ega   emas,   zaruriyat   qonuniga   ham   bo’ysunmaydi.
Universal hayotning egasi-ilohiyatdir.
N.A.Berdyaev dunyoni yaratishda foydalanish uchun Xudoga bog’liq bo’lmagan "hechlik"
("nichto")   mavjud   deydi.   Uning   bu   g’oyasi   nafaqat   cherkov   ilohiyotchilari,   balki   xristianlikni
yangilanishi bilan shug’ullanuvchi faylasuflar tomonidan ham yomon baholandi.
N.A.Berdyaevning etika ta’limotlaridagi qarashlarida uch bosqich ta’riflanadi: etika qonuni,
tavba qilish etikasi va ijod etikasi. Ularning har biriga olim o’z asarlarida izoh beradi. Masalan,
etika   qonuni,   uning   fikricha,   qadimgi   axdnomada   shakllantirilgan   bo’lib,   undagi   yaxshilik   va
yomonlik, qat’iy qoida va normalar Xudodan qo’rqish asosida bo’ladi. Bu etika gunohni yuvish
etikasi   bilan   to’ldirishi   Iisus   Xristosning   axloqiy   jasoratiga   taqlid   qilish   orkali   bo’lishi   kerak.
Olimning fikricha, ijod etikasi haqiqiy xristianlik etikasidir.
Protestantizm   ortodoktsiyasi.   Ushbu   falsafiy-teologik   qarashlar   tarafdorlari   katolitsizm   va
pravoslavie   falsafiy-teologik   ta’limotlaridan   farq   qiluvchi   fikrlarni   ilgari   suradilar.   Jumladan,
protestantizm katoloitsizm falsafasini rad qilib, dinning o’zini dunyoviy aql-idrok bilan mushohada
qilish   ob’ektiga   aylantirdi.   I.Kantning  din   haqidagi   ta’limoti,   mavjud   cherkovni   tanqid   qilishi,
Xudoni   amaliy   akl-idrok   postulati   va   axloqiylik   garovi   sifatida   e’tiroz   etishdan   protestant
ortodoktsiyasi   ilohiyotchilari   foydalandilar   va   natijada   dinning   protestant   filosofiyasi   sifatida
ko’rsatmoqchi bo’ldilar.
Protestantlik falsafasida  M.Lyuter  va  J.Kal’vin  qarashlari o’ziga xoslikka ega bo’ldi. Ular
ilohiy vahy ta’limotiga suyanib, Xudo borlig’ini axloqiy isbotlashni rad etdilar, M.Lyuter, J.Kal’vin
va  boshqa reformatorlar  o’zlarining  insoniyatning  ikki  hayoti  haqidagi  ta’limotlarida  xristianlik
falsafasi   va   teologiyasi   uchun   juda   muhim   bo’lgan   gunoh   mavzuini   rivojlantirdilar.   Gunohni
insonning   Xudodan   begonalashuvi   deb   baholab,   uning   shaxsiy   va   yuktimoiy   jihatlariny   ochib
berdilar.   M.Lyuter   fikriga   ko’ra,   hayot,   ya’ni   inson   ikkilangan-ichki   va   tashqi,   ruhiy   va   tana
holatida bo’ladi.
Shu boisdan, diniy tajribaga  e’tibor  kuchaytirilib,  Xudoning qodirligi  har bir xristianning
ichki obrazida, Iisus Xristos uning yuragida saqlanishi haqidagi g’oyalar ilgari surildi.
J.Kal’vinning falsafiy qarashlari va teologiyasida har qanday tartib va qoidalarning manbai,
mustaqil, absolyut (mutloq) irodaga ega bo’lgan Xudo haqidagi ta’limotga asoslanadi. Inson Xudo
irodasiga so’zsiz itoat etishi kerak. Inson (dinga o’zini topshirgan) takdiri abadiy hayot uchun u
dunyoda rohat, farog’at uchun bag’ishlangan bo’lsa, shunga loyiq keladigan xatti-harakatlar qilishi
lozim.
15

Xristian   falsafasining   bu   yo’nalishida   liberal   teologiya,   ya’ni   teizmga   (olamni   yaratib


boshqaruvchi-Xudo) deizmni  (olamni  yaratilishida  Xudo boshlang’ich sababchi) qarshi qo’ygan
nemis olimi  I.Zemler  (1725-1791) qarashlari  o’ziga xosdir. Uningcha,  Xudo olamni  yaratishda
birinchi   turtki   bo’lib,   borlikdagi   boshqa   jarayoilarga   aralashmasligi   tamoyili   haqidagi   fikr
asoslanadi. Dinni aql bilan moslashtirishga harakat qilinadi.
Nemis   faylasufi   va   ilohiyotchisi  F.Shleyermaxer  (1768-1831)   o’zining   qator   asarlarida
(jumladan, «Xristianskaya vera»-1831) din insonga bevosita berilgan alohida soha bo’lib, u inson
sub’ekti bilan bog’liqdir, degan fikrni ilgari suradi. Yana u Xudoning hamma narsalarda mavjudligi,
borliqning ichki ijodiy kuchi, asosi va manbai sifatida tushunishni talab qildi.
Protestantlik   falsafasnda   teologik   qarashlar.   Reformatorlar   falsafaga   qarshi   kurashgan
bo’lsalar ham XIX asrda ularning qarashlarida ilohiyot (teologiya) keng o’rin olgan edi. Ammo ular
xristian aqidalarini talqin qilishda  I.Kant, Fixte, Shelling, Gegel’  ta’limotiga suyanishga majbur
bo’ldilar. Shuning uchun XIX asrdagi zamonaviylashgan protestantlik ilohiyoti «Liberal teologiya»
nomini oldi.
Liberal teologiya xristianlikdagi an’anaviy uch xudolik (Troitsa) ta’limotini, Iisus Xristosning
ilohiyligini, uni xochga (butga) tortib o’lishini shuningdek, dunyoni va insonni Xudo yaratganligi
haqidagi ta’limotni inkor etdi. Ular Iisusning tarixiy «liberal» (ozod, erkin) obrazini yaratdilar.
Liberal   teologiyaga   asoslangan   falsafiy   qarashlar   neokantchilik   ta’limoti   asosida   o’zgara
bordi. U axloqiy qadriyatlarga e’tibor qaratdi. XX asr boshlarida birinchi jahon urushidan keyin
Yevropada, keyinchalik AQSHda «dialektik teologiya» vujudga keldi. Uning vujudga kelishidan
avval   xristianlikni   modernizatsiyalashga   (zamonaviylashtirish)   qarshi   AQSHda   fundamentalizm
shakllandi. Bunda Injil (Bibliya) qonunlarini ilohiyliganing diniy ta’limotning fundamenti (asosi)
sifatida   kabul   qilish   talab   qilindi.   Natijada   1919   yili   Butunjzhon   xristianlar   fundamentalistik
assotsiatsiya tuzildi.
Shvetsariyalik   reformator   ilohiyotchi  K.Bart  (1886-1968)   dialektik   teologiyaning
asoschisidir. U yangi falsafiy darajada ortodoksal protestantlikka qaytish nazariyasini ishlab chikdi.
K.Bart liberal teologiyani qattiq tanqid qiladi, chunki vahylik (otkrovenie) har qanday falsafaga
qarshidir,   deydi.   K.Bart   teologik   ta’limotida   xristologiya   (Xristos   haqidagi   ta’limot)   markaziy
o’rinni   egalladi.   Faqat   Iisus   Xristos   orqali   Xudo   borlig’iga   va   taqdirining   ilohiyligiga   inson
erishshpi mumkin.
XVIII asrning ikkinchi yarmi va XIX asrning birinchi yarmida bir qancha nemis faylasuflari:

Download 0,57 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   14   15   16   17   18   19   20   21   ...   125




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish