Xristian falsafasining bu yo’nalishida liberal teologiya, ya’ni teizmga (olamni yaratib
boshqaruvchi-Xudo) deizmni (olamni yaratilishida Xudo boshlang’ich sababchi) qarshi qo’ygan
nemis olimi
I.Zemler (1725-1791) qarashlari o’ziga xosdir. Uningcha, Xudo olamni yaratishda
birinchi turtki bo’lib, borlikdagi boshqa jarayoilarga aralashmasligi tamoyili haqidagi fikr
asoslanadi. Dinni aql bilan moslashtirishga harakat qilinadi.
Nemis faylasufi va ilohiyotchisi
F.Shleyermaxer (1768-1831) o’zining qator asarlarida
(jumladan, «Xristianskaya vera»-1831) din insonga bevosita berilgan alohida soha bo’lib, u inson
sub’ekti bilan bog’liqdir, degan fikrni ilgari suradi. Yana u Xudoning hamma narsalarda mavjudligi,
borliqning ichki ijodiy kuchi, asosi va manbai sifatida tushunishni talab qildi.
Protestantlik falsafasnda teologik qarashlar. Reformatorlar falsafaga qarshi kurashgan
bo’lsalar ham XIX asrda ularning qarashlarida ilohiyot (teologiya) keng o’rin olgan edi. Ammo ular
xristian aqidalarini talqin qilishda
I.Kant, Fixte, Shelling, Gegel’ ta’limotiga suyanishga majbur
bo’ldilar. Shuning uchun XIX asrdagi zamonaviylashgan protestantlik ilohiyoti
«Liberal teologiya»
nomini oldi.
Liberal teologiya xristianlikdagi an’anaviy uch xudolik (Troitsa) ta’limotini, Iisus Xristosning
ilohiyligini, uni xochga (butga) tortib o’lishini shuningdek, dunyoni va insonni Xudo yaratganligi
haqidagi ta’limotni inkor etdi. Ular Iisusning tarixiy «liberal» (ozod, erkin) obrazini yaratdilar.
Liberal teologiyaga asoslangan falsafiy qarashlar neokantchilik ta’limoti asosida o’zgara
bordi. U axloqiy qadriyatlarga e’tibor qaratdi. XX asr boshlarida birinchi jahon urushidan keyin
Yevropada, keyinchalik AQSHda «dialektik teologiya» vujudga keldi. Uning vujudga kelishidan
avval xristianlikni modernizatsiyalashga (zamonaviylashtirish) qarshi AQSHda fundamentalizm
shakllandi. Bunda Injil (Bibliya) qonunlarini ilohiyliganing diniy ta’limotning fundamenti (asosi)
sifatida kabul qilish talab qilindi. Natijada 1919 yili Butunjzhon xristianlar fundamentalistik
assotsiatsiya tuzildi.
Shvetsariyalik reformator ilohiyotchi
K.Bart (1886-1968) dialektik teologiyaning
asoschisidir. U yangi falsafiy darajada ortodoksal protestantlikka qaytish nazariyasini ishlab chikdi.
K.Bart liberal teologiyani qattiq tanqid qiladi, chunki vahylik (otkrovenie) har qanday falsafaga
qarshidir, deydi. K.Bart teologik ta’limotida xristologiya (Xristos haqidagi ta’limot) markaziy
o’rinni egalladi. Faqat Iisus Xristos orqali Xudo borlig’iga va taqdirining ilohiyligiga inson
erishshpi mumkin.
XVIII asrning ikkinchi yarmi va XIX asrning birinchi yarmida bir qancha nemis faylasuflari:
Do'stlaringiz bilan baham: