Маърузачи: Физика ўқитувчиси Дусмуратов Мансур Байсоатович

Bir atomli ideal gazlar.
Yakka atomni xuddi billyard sharchasiga qiyoslash mumkin. Atom faqat Ox, Oy, Oz o‘qlari bo‘ylab ilgarilanma harakat qila oladi. Boshqa atom va molekulalar bilan to‘qnashganda aylanma harakat yuzaga kelmaydi. Shuning uchun, atomning erkinlik darajasi 3 ga teng bo‘ladi (8.7-rasm).
Atom uchun erkinlik darajasi quyidagicha bo‘ladi:
8.7-rasm
Atom uchun kinetik energiya quyidagicha bo‘ladi:
Ikki atomli yoki chiziqli ko‘p atomli ideal gazlar.
Ikki atomli molekulani xuddi gantelga qiyoslash mumkin. Atom Ox, Oy, Oz o‘qlari bo‘ylab ilgarilanma harakat qila oladi. Undan tashqari boshqa atom va molekulalar bilan to‘qnashganda gantel o‘qiga perpendikulyar 2ta o‘q atorofida aylanma harakat ham sodir bo‘ladi. Shuning uchun, atomning erkinlik darajasi 5 ga teng bo‘ladi (8.9-rasm). Chiziqli ko‘p atomning erkinlik darajasi ham xuddi ikki atomli molekula kabi bo‘ladi.
Ikki atomli yoki chiziqli ko‘p atomli molekula uchun erkinlik darajasi quyidagicha:
Ikki atomli yoki chiziqli ko‘p atomli molekula uchun kinetik energiya quyidagicha:
8.8-rasm
Uch atomli ideal gazlar.
Uch va undan ko‘p atomli molekulani fazofiy jismga qiyoslash mumkin. Atom Ox, Oy, Oz o‘qlari bo‘ylab ilgarilanma harakat qila oladi. Undan tashqari boshqa atom va molekulalar bilan to‘qnashganda 3 ta o‘zaro perpendikulyar o‘q atorofida aylanma harakat ham sodir bo‘ladi. Shuning uchun atomning erkinlik darajasi 6 ga teng bo‘ladi (8.9-rasm).
Uch (ko‘p) atomli molekula uchun erkinlik darajasi quyidagicha bo‘ladi:
Uch (ko‘p) atomli molekula uchun kinetik energiya quyidagicha bo‘ladi:
8.9-rasm
Atom kinetik energiyasining 100% ini ilgarilanma harakat kinetik energiyasi tashkil etadi.
Ikki atomli molekula kinetik energiyasining 60% ini ilgarilanma harakat, qolgan 40% ini aylanma harakat kinetik energiyalari tashkil etadi.
Uch atomli molekula kinetik energiyasining 50% ini ilgarilanma harakat, qolgan 50% ini aylanma harakat kinetik energiyalari tashkil etadi.
Biz yuqoridagi barcha hollarda faqat kinetik energiya haqida to‘xtaldik. Potensial energiya haqida esa umuman og‘iz ham ochmadik. Chunki, biz faqat ideal gazlar bilan ish ko‘rdik. Ideal gaz molekulalari esa ta’sirlashmagani bois ta’sir (potensial) energiyasiga ham ega emaslar. Ideal gazlarda atom yoki molekulaning to‘la energiyasini faqat kinetik energiya tashkil etadi.