Маърузачи: Физика ўқитувчиси Дусмуратов Мансур Байсоатович

V. Idealarning gaz ichki energiyasi. Ichki energiyaning o‘zgarishi.
Ana endi “Ichki energiya nima?” degan savolga javob bera olamiz.
Moddaning ichki energiyasi–shu moddani tashkil etgan atom va molekulalarning kinetik va potensial energiyalari yig‘indisidir.
Umumiy holda moddaning ichki energiyasi quyidagicha bo‘ladi:
Yuqoridagi formula qattiq jism, suyuqlik va real gazlar uchun o‘rinli. Ideal gazlarda esa molekulalar bir-biri bilan masofadan turib ta’sirlashmagani uchun ichki energiya quyidagicha bo‘ladi:
Odatdagi sharoitdagi tamperaturalarda ideal gaz molekulasini hosil qiluvchi bog‘lar bo‘ylab tebranma harakat kuzatilmagani uchun ichki energiya quyidagicha bo‘ladi:
Endi bir atomli ideal gazning ichki energiyasini hisoblaymiz.
Demak, bir atomli ideal gazning ichki energiyasi quyidagicha bo‘lar ekan:
Ikki atomli ideal gazning ichki energiyasini hisoblaymiz.
Demak, ikki atomli ideal gazning ichki energiyasi quyidagicha bo‘lar ekan:
Uch atomli ideal gazning ichki energiyasini hisoblaymiz.
Demak, uch atomli ideal gazning ichki energiyasi quyidagicha bo‘lar ekan:
Bir atomli ideal gaz ichki energiyasining 100% ini molekulalar ilgarilanma harakat kinetik energiyasi tashkil etadi.
Ikki atomli ideal gaz ichki energiyasining 60% ini ilgarilanma harakat, qolgan 40% ini aylanma harakat kinetik energiyalari tashkil etadi.
Uch atomli ideal gaz ichki energiyasining 50% ini ilgarilanma harakat, qolgan 50% ini aylanma harakat kinetik energiyalari tashkil etadi.
Ideal gaz temperaturasini T1 dan T2 gacha o‘zgartirganda ichki energiyaning o‘zgarishi quyidagicha bo‘ladi:
Yuqoridagi formuladan quyidagi xulosalarni chiqarish mumkin:
Agar jism isiyotgan bo‘lsa, ΔT>0 bo‘lgani uchun ΔU>0 bo‘ladi, ichki energiya oshadi.
Agar jism soviyotgan bo‘lsa, ΔT<0 bo‘lgani uchun ΔU<0 bo‘ladi, ichki energiya kamayadi.
Agar jismning temperaturasi o‘zgarmasa, ichki energiya ham o‘zgarmaydi. Ya’ni ΔT=0 bo‘lsa, ΔU=0 bo‘ladi.
Moddani isitganda temperaturasi oshdi degani shu moddani tashkil etgan atom va molekulalarning kinetik va potensial energiyalari oshdi deganidir. Harakatlanayotgan jism yo‘lning ishqalanishi va muhitning qarshiligi tufayli to‘xtaganda uning mexanik energiyasi yo‘qoladi, lekin energiya yo‘qolmaydi. Jismning molekulalari yo‘l va muhitning molekulalari bilan urilib ularga energiyasini beradi, mexanik energiya ichki energiyaga aylanadi.