Маърузачи: Физика ўқитувчиси Дусмуратов Мансур Байсоатович

Reaktiv dvigateli haqida qisqacha ma’lumot.
Hozirgi zamonaviy aviatsiyada, ya’ni yo‘lovchi tashishga mo‘ljallangan fuqarolik aviatsiyasi hamda harbiy aviatsiyada reaktiv dvigatellaridan foydalaniladi. Reaktiv samolyotlar va raketalarning asosiy yurg‘izish qismi reaktiv dvigatellaridir. Reaktiv raketalar ham xuddi boshqa issiqlik mashinalari kabi yoqilg‘ining ichki energiyasidan mexanik harakat oladi (11.5-rasm). Reaktiv samolyotlarda oldindan kelayotgan havo oqimi soplo orqali o‘tganda forsunka sochayotgan yoqilg‘i bilan aralashib yonuvchi aralashmani hosil qiladi.
So‘ngra bu aralashma yonish kamerasiga tushadi va u yerda alangalatgich (svecha) yordamida yondiriladi. Bunda aralashmaning yonishi portlashga o‘xshash shiddat bilan sodir bo‘ladi va katta tezlikda orqa soplodan otilib chiqadi. Orqa soploning yuzasi kattaligini kattartirib kichraytirish orqali chiqish soplosidan chiqayotgan yongan maxsulot tezligini boshqarish mumkin. Old soplodan havo oqimining kirish tezligiga qaraganda orqa soplodan chiqayotgan yongan maxsulot tezligi juda katta bo‘ladi. Shuning uchun, ularning impulslari ham keskin farq qiladi. Impulsning saqlanish qonuniga muvofiq bu farq qiluvchi impuls reaktiv samolyot yoki raketaga uzatilib ularni old tomonga yurishga majbur qiladi. Ana shundan raketa va samolyotlarning tortish kuchi vujudga keladi.
11.5-rasm
Hozirgi kunda zamonaviy reaktiv dvigatellarining FIK 60% ga qadar yetadi. Bugungi kunda reaktiv dvigatellar ishlab chiqarish sanoati alohida tarmoq bo‘lib rivojlangan.
IV.
Real issiqlik mashinasining FIK. Ideal issiqlik mashinasi (Karno sikli) ning FIK. Sovitish mashinalari haqida tushuncha va ularning FIK lari
Real issiqlik mashinalarining F.I.K.
Issiqlik mashinalari asosan uch qism bilan ishlaydi (11.6-rasm). Temperaturasi T1 bo‘lgan isitkich, kengayish xususiyatiga ega bo‘lgan ishlovchi jism–gaz va temperaturasi T2 bo‘lgan sovitkich. IYoDlarida maxsus qurilmalar yoqilg‘i va havo aralashmasini tayyorlab, yonish kamerasiga uzatadi. Aralashma kamerada portlashsimon tarzda yonib, katta bosim hosil qiladi va kengayadi. Yonish maxsulotining o‘zi isitkich va ishchi jism rolini o‘ynaydi. Ishchi jism kengayish davomida slindrlardan birini harakatga keltirib mexanik ish bajaradi. Gazning kengayishi to‘xtaganda, siklik jarayonning keyingi bosqichida porshen muvozonatli holatiga qaytib gaz(aralashma)ni siqadi. Siqilgan gazda yoqilg‘i resurslari tugagan bo‘lgani uchun u tashqari atmosferaga chiqarib yuboriladi. Kameraga yangi ishlovchi jismning porsiyasi kiritiladi va shu tarzda sikl davriy ravishda takrorlanadi. Demak, real dvigatellarda isitkich rolini yoqilg‘i, ishchi jism rolini yoqilg‘i aralashgan havo porsiyasi, sovitkich rolini havo atmosferasi bajaradi.
Yuqorida aytilgan aylanma siklda bajarilgan A’ ish yonish davrida ajralgan issiqlik Q dan kichik bo‘ladi. Chunki, har bir sikl tugallanganda atmosfera temperaturasidan yuqori temperaturadagi ishchi jismni tashqariga chiqarib yuboradi. Undan tashqari bir qism energiya qaytmas jarayon bo‘lmish issiqlik o‘tkazuvchanlikka sarflandi. Demak, IYoDlar uchun bir siklda ish
shaklda yozilishi mumkin. Proporsionallikdan tenglikka o‘tish uchun samaradorlikni bildiradigan koeffitsient kiritamiz.
yoki
Bu yerda: (-) ishora mexanik ish issiqlik energiyasining kamayish hisobiga bajarilishini bildiradi. η –foydali ish koeffitsienti (FIK).
11.6-rasm
Bir siklda bajarilgan ish
ekanini hisobga olsak FIK quyidagicha bo‘ladi:
Agar foydali ish Α’=Q1-Q2 ekanini hisobga olsak, FIKni quyidagicha yozish mumkin:
FIKning qiymati karbyuratorli dvigatellarida η =23–28%ni, dizel dvigatellarida esa η =38–42% ni tashkil qiladi.