Ma’ruza “Umumiy gidrologiya va iqlimshunoslik” faniga kirish Reja

Geologik resurslar, ya’ni turli xil kimyoviy moddalar va minerallar ko’rinishidagi foydali qazilmalar, dengizlar va okeanlar tubi cho’kmalarida, ularni qoplagan tog’ jinslarida, qirg’oqbo’yi tog’ jinslari sochilmalarida mavjuddir. Masalan, qirg’oqbo’yi sochilmalaridan hozirgi kunda titan, sirkoniy, oltin, platina, kumush, rux, olmos, fosforitlar, qirg’oqdan boshlangan shaxta usuli bilan esa toshko’mir, temir, mis, nikel, simob rudalari qazib olinadi. Shuningdek, okean tubi sirtida, 3 km dan ortiq chuqurliklarda yotgan temir-marganets aralashmali konlar o’ta bebaho hisoblanadi. Mutaxassislarning hisoblariga ko’ra, ularning hozirgi kunda aniqlangan zahiralari 210¹² tonna atrofidadir.
Dengiz tubida, ayniqsa dengiz bo’yi sayozligi - shelf rayonlarida neft-gaz konlari ham keng tarqalgan. Hozirda okean tubining turli qismlarida joylashgan bunday konlarning 400 ga yaqinidan foydalanilmoqda. Ulardan eng yiriklari Fors, Venesuela va Meksika ko’rfazlarida joylashgan. Albatta, dengiz tubidan qazib olinadigan neftning tannarhi quruqlikdagiga nisbatan ancha yuqori bo’ladi. Lekin, shunga qaramasdan, hozirgi kunda dunyo miqyosida foydalanilayotgan neftning 20% dan ortig’i dengizlar tubidan qazib olinmoqda.
Okeanlarning energiya resurslari, yuqorida qayd etilganidek, to’lqinlar, suv qalqishi, suv harorati va boshqa ko’rinishlarda namoyon bo’ladi. Hozircha, amaliyotda, faqat suv qalqishi asosida ishlaydigan elektr stantsiyalari mavjud. Ularning eng birinchisi Frantsiyada 1967 yilda Reyn daryosining Lamansh bo’g’oziga quyilishida qurilgan. Shu turdagi, aniqrog’i tajriba tariqasidagi elektr stantsiyalar Rossiyada, Kola yarim oroli yaqinidagi qo’ltiqda ham qurilgan. Dunyo okeanining boshqa turdagi energiya manbalaridan foydalanish bo’yicha ilmiy-tadqiqot ishlari jadal sur’atlarda olib borilmoqda. Masalan, dunyo okeanida bitmas-tugamas energiya manbalaridan biri hisoblangan to’lqinlar energiyasidan foydalanish bo’yicha sinov-tajriba tariqasida yaratilgan muhandislik ishlanmalari mavjud.
Dunyo okeanining o’lchamlari naqadar katta bo’lishiga qaramasdan, insoniyat uning tabiiy sharoitiga, tabiiy resurslariga borgan sari kuchliroq ta’sir etmoqda. Shuning uchun ham okeanlar va dengizlarning yuqorida sanab o’tilgan barcha turdagi tabiiy resurslaridan foydalanishda xalqaro miqyosda qabul qilingan me’yoriy hujjatlardagi tartib-qoidalarga amal qilish lozim.