Ma’ruza “Umumiy gidrologiya va iqlimshunoslik” faniga kirish Reja

- mineral moddalar;
- erigan gazlar;
- organik moddalar.
Suvda erigan mineral moddalar o’z navbatida makrokomponentlar va mikrokomponentlarga bo’linadi.
Makrokomponentlarga NSO₃, SO₃, SO₄, Cl, Sa, Mg, Na, K ionlari kiradi va odatda ular ko’llar suvida nisbatan katta miqdorda uchraydi.
Mikrokomponentlar esa juda oz miqdorda bo’ladi, lekin ularning ko’pchiligi ko’llardagi biologik jarayonlarning kechishida muhim ahamiyat kasb etadi. Ba’zan mikrokomponentlarning juda oz qismi ham ko’ldagi biologik jarayonlarning tezlashishiga yoki aksincha sekinlashishiga kuchli ta’sir ko’rsatadi. Ularga azot, fosfor, kremniy va qisman temir birikmalari kiradi va ular biogen moddalar deb ataladi.
Erigan gazlarga atmosfera tarkibida mavjud bo’lgan kislorod (O₂), azot (N₂), karbonat angidrid (SO₂), metan (SN₄), vodorod (N₂) va boshqalar kiradi. Ular orasida suvda erigan kislorod o’ta muhim bo’lib, u ko’llar faunasi va florasi rivojlanishini ta’minlaydi.
Uchinchi guruh, ya’ni organik moddalar esa kolloidlar (parchalanish mahsulotlari-aminokislotalar, kislotalar, spirtlar, uglevodlar) va suspenziyalar (tirik, o’lik organizmlar, ularning qoldiqlari) ko’rinishida bo’ladi.
O’rta Osiyoning ko’pchilik ko’llarida minerallashuv darajasi suv balansi elementlarining o’zgarishiga bog’liq holda yil davomida o’zgarib turadi. Shu bilan birga, o’lkamizning tog’li hududidagi ko’llarning ko’pchiligi oqar ko’llar bo’lgani uchun, ularda erigan tuzlar miqdori juda kichik bo’ladi. Aksincha, tekislikdagi ko’llarda sarflanish asosan bug’lanish hisobiga bo’ladi va natijada ularda minerallashuv darajasi yuqori bo’ladi.
Ko’llar gidrobiologiyasi va ularning mahsuldorligi. Ko’llar biogen elementlar bilan to’yinish darajasiga bog’liq holda quyidagi guruhlarga ajratiladi:
- oligotrof ko’llar;
- yevtrof ko’llar;
- mezotrof ko’llar.
- distrof ko’llar;