Ma’ruza Temir yo‘l transportida ekspluatatsiya ishlari

---

12-13-Ma’ruza
Temir yo‘l transportida ekspluatatsiya ishlari 
 
Ma’ruzaning rejasi 
1.
Ekspluatatsiya ishlarining ma’nosi, xususiyati va uning ahamiyati. 
2.
Eksplutatsiya ishlarini amalga oshirishda qo‘llaniladigan hujjatlar. 
3.
Ekspluatatsiya ishlari rejasining ko‘rsatkichlari. 
4.
Yuk vagonlardan faydalanish sifat ko‘rsatkichlari va uning iqtisodiy 
samaradorligi 
5.
Yo‘lovchi vagonlardan foydalanish ko‘rsatkichlari. 
6.
Lokomotivlardan foydalanish ko‘rsatkichlari va ularning iqtisodiy samaradorligi 
1. Ekspluatatsiya ishlarining ma’nosi, xususiyati 
 va uning ahamiyati 
Temir yo‘l transportining tashish faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan barcha ishlar 
ekspluatatsiya ishlari deyiladi, bular quyidagilardan iborat:

temir yo‘l bekatlarining yuklarni vagonlarga yuklash,

vagonlardan tushirish ishlari, 

poezdlarni tuzish bilan bog‘liq bo‘lgan texnik ishlar,

poezdlarning harakatini tashkil qilish, 

lokomotivlarni, vagonlarni, temir yo‘llarni, SSB va aloqa vositalarini, elektr 
ta’minoti va temir yo‘lning barcha qurilmalarini saqlash, hamda texnik xizmat 
ko‘rsatish,

yo‘lovchi tashishni tashkil qilish bilan bog‘liq bo‘lgan barcha ishlar,

temir yo‘lning asosiy faoliyati bilan bog‘liq bo‘lgan ishlarni rejalashtirish va 
moliyalashsh.
Qisqacha qilib aytganda ekspluatatsiya ishlari deganda harakatdagi sostavlarning 
(vagonlar va lokomotivlarning) ishi tushiniladi. Harakatdagi sostavlar temir yo‘l 
transporti ishlab chiqarish fondlarining faol qismi hisoblanadi, temir yo‘l transportining 
samarali ishlashi bu vositalardan foydalanish darajasiga bog‘liq.
Harakatdagi sostavlarni va temir yo‘l izlarini ta’mirlash dasturlarini belgilash, 
vagonlar va lokomotivlarni ishlatish, hamda ularni ta’mirlash bilan bog‘liq bo‘lgan 
xodimlar sonini aniqlash, yoqilg‘i, elektr energiya sarfi, ehtiyot qismlar, pul resurslari 
va boshqa xarajatlarga bo‘lgan talab miqdorini aniqlashda harakatdagi sostavlarning 
rejasi asos qilib olinadi. 
Ekspluatatsiya ishlarining rejasi temir yo‘l transportining umumiy rejasining bir 
qismi hisoblanadi. Bu rejaning asosiy vazifasi kam xarajatlar sarflab mehnat 
unumdorligi yuqori holatda belgilangan yo‘lovchi va yuk oborotini bajarish uchun 
lokomotivlar, vagonlar sonini va ularning ish miqdorini aniqlashdan iborat. 
Temir yo‘lning ekspluatatsiya ishlari boshqa moddiy ishlab chiqarish sohalariga 
qaraganda o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Temir yo‘l transportining bir bekatida 
boshlangan ishlab chiqarish jarayoni, odatda boshqa bekatlarda davom etib tugallanadi, 
yani bir bekatda vagonlarga yuklangan mahsulotlar manziliga yetkazilib boshqa bekatda 
vagonlardan tushiriladi. Sanoat korxonalaridan temir yo‘lning farqi shundaki bir 

---

korxonadan ikkinchi korxonaga mehnat qurollaridan tashqari (vagonlardagi yuklar), 
mehnat vositalari (vagonlar va lokomotivlar) o‘tadi. Lokomotivlar ma’lum bir 
depolarga biriktirilgan, vagonlar esa kompaniya bo‘yicha tashish ishlarini bajaradi. 
Temir yo‘lning shu xususiyati asosida barcha vagonlarni talab darajasida mahsulot 
yuklanadigan bekatlarga etkazib berish imkoniyatiga ega.
YUk va yo‘lovchi tashish ishlarini muntazam bajarish uchun tashish jarayoni 
bilan bog‘liq bo‘lgan barcha temir yo‘l tarmoqlari va korxonalari aniq o‘zaro bog‘liq 
holatda, temir yo‘lning texnik vositalaridan foydalanishda qat’iy tartib bilan faoliyat 
ko‘rsatishlari zarur.