68
8-mavzu: Qadimgi va ilk o’rta asrda Eron
Asosiy savollar:
1. M.a. IV-I ming yilliklarda Qadimgi Eron sivilizatsiyalarining
shakllanishi
va taraqqiyoti
2. Ahamoniylar sulolasi va Parfiya davrida Eron.
1-savolning bayoni:
Qadimgi Eron tarixida quyidagi bosqichlarni ajratish mumkin:
Elam sivilizatsiyasining vujudga kelishi va gullab-yashnashi (m.a. IV
ming yillik oxiridan m.a. VII asr oxirigacha); Midiya davri (m.a. VIII-
VI asr o’rtalari); Ahamoniylar davri ( m.a. VI asr o’rtasidan 330
yilgacha); Parfiya davri ( m.a. III asr o’rtasidan – taxminan 224
yilgacha).
Eron janubi-g’arbiy qismining tub aholisi elamliklar bo’lgan.
Zagrosning g’arbiy tog’oldi hududlarida va shimoliy-g’arbiy Eronda
kelib chiqishi hind-yevropalik bo’lmagan qabilalar, jumladan xurritlar,
manneylar, lullubeylar va boshqalar istiqomat qilishgan. M.a. XII-XI
asr chegaralarida G’arbiy Eronga midiya va fors qabilalari kirib kelgan,
ular keyinchalik butun Eron tog’ligini egallab, avtoxton aholini
assimilyatsiya qilgan.
Eronning hozirgi Xuziston viloyatini egallagan Elamda ishlab
chiqarish kuchlarining jadal rivojlanishi uchun qulay sharoit mavjud
edi. Eng qadimgi dehqonchilik madaniyati shaklangan hududlardan biri
bo’lgan tekislik qismida qishloq xo’jaligi, hunarmandchilik, jumladan
kulolchilik ravnaq topdi. Elamning tog’li qismi esa qurilish xom-
ashyosiga, qazilma boyliklarga boy bo’lib, aholi asosan chorvachilik
bilan shug’ullangan. M.a. III ming yillik boshlarida bu hududda
qabilalarning ilk davlatchilik birlashmalari vujudga keldi.
Shunday birlashmalardan birining poytaxti bo’lgan Suza Elamni
Ikkidaryo oralig’i va Sharqiy Eron bilan bog’lab turuvchi muhim savdo
yo’llarining chorrahasida joylashgan edi. Bundan tashqari Elamda
Avan, Anshan, Kimash va Simash davlatlari mavjud edi.
Asta-sekin davlat boshqaruvining o’ziga xos tizimi shakllandi.
Sukkalmax (buyuk vakil) unvoni bilan Suzada hukmronlik qilgan oliy
hukmdordan tashqari uning o’rinbosari, odatda kichik uka va bo’lajak
merosxo’r katta rol o’ynagan. U Simash sukkali (vakili) deb atalgan.
Davlat iyerarxiyasida uchinchi o’rinni Suziana viloyatining noibi,
podshoning katta o’g’li turgan. Kichikroq viloyatlarni esa mahalliy
71
Shundan so’ng, Midiya raqibi Osuriyaga qarshi dastlab o’zi,
keyin Bobil bilan ittifoq bo’lib kurash boshlaydi. M.a. 614 yilda
Midiya va Bobil qo’shinlari Ossuriyaning qadimgi poytaxti Ashshurni,
612 yilda Nineviyani yer bilan yakson qiladilar. M.a. 609-yilda ular
Xarran shahrida ossur qo’shinlari qoldiqlarini tor-mor qilganlar.
Midiya shimoliy Mesopotamiya va Xarran viloyatini, janubda Fors,
Kaspiy dengizining janubi-sharqidagi Parfiya va Girkaniyani, Urartu,
skif davlatlari Sakasena va Mannani o’ziga qo’shib oladi. M.a. 585-550
yillarda podsholik qilgan Astiag davrida Midiya katta va qudratli
davlatga aylanadi. Bu vaqtda Elam ham qo’shib olinadi. M.a. 550-yilda
forslar Midiyaga qarshi qo’zg’olon ko’tarib, uni bosib oladilar.
M.a. VII va VI asrning birinchi yarmida Midiya Eronning moddiy
va ma’naviy madaniyati markazi edi. Keyinchalik ularning yutuqlari
forslar tomonidan qabul qilib olindi. Midiya hududida aniqlangan
yodgorliklarni tadqiq qilish ularning ularning tarixiga oid boy
arxeologik ma’lumot berdi. Sakkiz shahridan topilgan xazina, Xasanlu
tepaligidan mustahkamlangan inshoot qoldiqlari, G’ilon viloyatidagi
Marlik qabristoni shular jumlasidandir.
Do'stlaringiz bilan baham: