Ma’ruza: Qadimgi Yunoniston. Mavzuni o‘rganishdan maqsad

3. Iqtisodiy-ijtimoiy hayot. 
Kritning ijtimoiy-siyosiy munosabatlari to‘g‘risida 
aniq ma’lumot yo‘q. Qadimgi Krit jamiyatida qullar bo‘lgani taxmin qilinadi. Kritda 
qul mehnatidan podsho xo‘jaliklarida foydalanilgani, uy qulchiligi mavjud bo‘lgani 
faraz qilinadi. Mil.avv. III ming yillikka borib taqaladigan Messara vodiysida mavjud 
bo‘lgan guruhiy qabrlar, Vasilikadan topilgan ikki qavatli uylar jamoa 
munosabatlarining uzoq vaqt mavjud bo‘lganligidan dalolat beradi. Knoss saroyining 
o‘zida bir vaqtda 10 ming kishi yashagan.
Orolda qishloq xo‘jaligi yaxshi rivojlangani ko‘rinadi. Topilgan qishloq 
qo‘rg‘onlari yirik yer egaligi va boy dehqonlar bo‘lganidan dalolat beradi. Fest shahri 
yonidan topilgan ko‘zaning sirtida, odatda, pishgan zaytun mevalarini urib 
tushiradigan panshaxasimon tayoq ko‘tarib kelayotgan bir to‘da dehqonlar mohirona 
tasvirlangan. Podsho saroylarining ko‘p sonli xonalaridan hunarmandchilik 
ustaxonalari topilgan. Kritda asosan uch soha: kemasozlik, kulolchilik va qurilish 
rivojlangan. Kritliklar mohir me’mor bo‘lib, ko‘p qavatli saroylar, ustaxonalar va 
omborlar qurganlar. Kulolchilik yuqori darajada rivojlanib, kulollar turli shakldagi 
buyumlar yasagan. Kulollar odam bo‘yidan baland qalin devorli xumlardan tortib, 
devori tuxum po‘chog‘idan ham yupqa nafis ko‘zalar yasaganlar. Ko‘zalarda rangli 
tasvirlar, ayniqsa, gullar, sakkiz oyoqlar (dengiz hayvoni) ustalik bilan tasvirlanadi.
Kemasozlar mil.avv. XVI–XV asrlarda suvda uzoq masofaga suzadigan dengiz 
kemalarini qurganlar. Knoss hukmdorlarining kuchli dengiz floti O‘rtayer dengizining 
sharqiy qismi – Sitsiliyadan Suriyagacha, Misrdan Atlantikagacha suzar edi. Kritliklar 
Misr, Suriya va Sharqiy O‘rtayer dengizining boshqa shaharlari bilan keng dengiz 
savdosini 
olib 
bordilar. 
Krit 
hunarmandchilik 
mahsulotlari 
namunalari 
Mesopotamiyadagi Mari shahridan topilgan. Misr devoriy tasvirlarida Krit (Keftiu) 
elchilari tasvirlanadi. Krit orolida esa Misr va Suriya hunarmandchilik mahsulotlari 
topilgan. Italiyaning Sitsiliya oroli va Kampaniya qirg‘oqlaridan topilgan Krit 
buyumlari g‘arbiy yo‘nalishda kritliklar qizg‘in savdo qilganlaridan dalolat beradi. 
Mil.avv XV asr o‘rtalarida Kritning ichki va tashqi ahvoli o‘zgaradi. Krit o‘zining 
Sitsiliya va Egey havzasidagi mavqeyini yo‘qotadi. Dengiz davlati yemiriladi. Shu 
vaqtda Fera orolida Kritdan 100 km shimolda (mil.avv. 1470-yil) vulqon otilib, uning 
natijasida ulkan to‘lqin – sunami 30 metr balandlikda qirg‘oqdagi shaharlarni yuvib, 
gullab-yashnagan Krit shaharlariga shiddat bilan yopirilib kelgan, deb faraz qilinadi.
Mil.avv. 1450-yillarda Kritni zaiflashganidan foydalangan Yunonistonning 
janubida yashagan axey qabilalari orolga bostirib kirib, Kritning siyosiy yetakchiligiga 
chek qo‘ydilar. Egey havzasi ikki asr mobaynida doriylar kelganlariga qadar axeylar 
hukmronligi ostida qoldi. Axeylar krit sivilizatsiyasining ajoyib yutuqlarini o‘zlashtira 
olmadilar. Ular krit san’atining yuqori badiiy qiymatini, go‘zallligini his qilishdan ojiz 

---

edilar. Aholi soni kamayadi, shaharlar bo‘shab qolib, sivilizatsiya epitsentri Egey 
dengizining boshqa havzasiga ko‘chdi.