Маъруза o’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi

Geterogen muvozanatning umumiy sharti
Har qanday sistemada muvozanatning umumiy shartini komponentlarning kimyoviy potenstiallar yordamida ifodalasak quyidagicha bo’ladi:
_idn_iq0
Faraz qilaylik, muvozanat holatidagi sistemada  va  fazalar mavjud bo’lsin va i-komponent  fazadan  fazaga o’tsin. Boshqa komponentlar miqdorlari o’zgarmas bo’lsin. Bunda
_i^()dn_i^{( )} Q_i^{(  )}dn_i^{( )}q0
bo’ladi. dn_i^{( )} q-dn (chunki) dn mol i – komponent  fazadan  fazaga o’tayapti) va dn_i^{( )}dn. Demak, -_i^()dnQ_i^{(  )}dnq0 bo’ladi. Bundan _i^() q_i^() bo’ladi. Umuman i – komponent uchun quyidagicha yozish mumkin. _i^()q_i^()
Bu geterogen muvozanatning umumiy shartidir.
Bu shartni kengroq (ko’p fazali komponentli sistemaga tadbiq kilcak) olsak, fazalararo muvozanat sharti-hamma fazalardagi har qaysi komponentning kimyoviy potenstiallarini tengligidir.
Demak, i-komponentining o’z-o’zicha  fazadan  fazagacha o’tish sharti. _i^() >_i^{(  )}
Yuqoridagi tenglamalarni real gazlar uchun yozsak f_i^{(  )} q f_i^(),
f_i^{(  )} > f_i^()
Fazalar qoidasi
Fazalararo muvozanatning asosiy qonuni-Gibbsning fazalar qoidasi geterogen sistemalardagi o’tishni o’rganishida termodinamikaning 2-qonunini eng muhim qo’llanilishidir.
Bu qoida geterogen sistemani harakterlovchi uch kattalikni-fazalar soni F, komponentlar soni K, erkinlik darajalari soni S, ni bir-biri bilan boqlaydi. Muvozanatning hamma fazalarida temperatura, bosim va har qaysi komponentning kimyoviy potenstiali bir xil bo’ladi.
Muvozanat holatidagi sistemada hamma fazalardagi temperatura, bosim va har qaysi komponentning kimyoviy potenstiali bir xil bo’ladi. K-miqdorda komponent tutgan har qanday fazaning tarkibini bilish uchun K-1 komponentning miqdorini bilish kifoya. F ta faza bo’lgan sistemaning tarkibini bilish uchun F (K-1) mustaqil komponentlar sonini bilish, yani mustaqil o’zgaruvchi parametlarni bilish kerak. Sistemaning termodinamik holatini aniqlash uchun T, V, P, lardan 2 tasini bilish kerak. Demak, mustaqil o’zgaruvchi parametrlar soni F (K-1) 2 ga teng bo’ladi.
Sistemaning komponentlarini 1,2,3,... K bilan, fazalar esa 1,2,3,4,... F bilan ifodalab, muvozonatda har qaysi komponentning kimyoviy potenstiali hamma fazalarda bir xil bo’lgani uchun;
₁⁽¹⁾ q₁^{( 2 )}; ₁⁽²⁾ q₁^{( 3 )};. . . . ₁^(f-1) q₁^{( f )}; bu erda (F-1) tenglama
₂⁽¹⁾ q₂^{( 2 )}; ₂⁽²⁾ q₂^{( 3 )};. . . . ₂^(f-1) q₂^{( f )}; (F-1) tenglama
_k⁽¹⁾ q_k^{( 2 )}; _k⁽²⁾ q_k^{( 3 )};. . . . _k^(f-1) q^{( f )}; (F-1) tenglama bor.
Demak, tenglamalar soni (F-1) K ga teng. Demak mustaqil o’zgaruvchi parametrlar soni, ya’ni erkinlik darajasi
SqQ[F(K-1) Q2]-[K(F-1)] bo’la, bundan SQFqKQ2 tenglamani hosil qilamiz. Bu tenglama fazalar qoidasini matematik ifodasidir.