Ma`ruza mavzulari

1-mavzu. "Qishloq xo'jaligi infratuzilmasi" fanining predmeti, tadqiqot usullari 

va vazifalari 

Reja: 

1."Qishloq xo'jaligi infratuzilmasi" fanining predmeti, vazifasi va tadqiqot usullari. 

2. Qishloq  xo'jaligida ishlab chiqarishning o'ziga xos xususiyatlari. 

3. Infratuzilmaning ahamiyati. 

Adabiyotlar 

1.  Pulatova  R.X."Agrosanoat  majmuasida    infratuzilma  faoliyatini  tashkil 

etish".O'quv qo'llanma. ToshDAU. 2006y. 

2.  Pulatova  R.X.  "Agrosanoat  majmuasida  infratuzilma  faoliyatini  rivojlantirish". 

Bozor iqtisodiyoti sharoitida qishloq xo'jaligini barqaror rivojlantirish muammolari 

mavzusidagi xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya. 2003y. 20-21-oktyabr. 

 

Qishloq xo'jaligining muhim vazifalaridan biri mamlakat aholisini oziq-ovqat 

bilan,  qayta  ishlash  sanoatini  esa  zarur  qishloq  xo'jalik  xom-ashyosi  bilan 

ta’minlashdir. Ushbu masalani hal etish kelajakda tarmoqni intensivlashtirish, fan-

texnika taraqqiyotini tezlashtirish, iqtisodiy munosabatlarni takomillashtirish, turli 

xil mulkchilik va xo'jalik yuritish shakllarini rivojlantirish bilan bog`liqdir. 

Xo'jalik  yuritishning  ilmiy  asoslanganlik  darajasini  yuksaltirish,  ishlab 

chiqarishni  boshqarishda  tashabbuskorlik  va  faollikni  kuchaytirishning  asosiy 

sharti  bo'lib  qishloq  xo'jaligi  mutaxassislarini  iqtisodiy  jihatdan  tayyorlash 

hisoblanadi. 

Shu  sababdan,  "Qishloq  xo'jaligi  infratuzilmasi"  fanining  asosiy  maqsadi 

ob’ektiv  iqtisodiy  qonunlarning  faoliyat  ko'rsatishi  hamda  ularning  qishloq 

---

 

4 

xo'jaligida  amal  qilish  shakllarini  o'rganishdir.  Iqtisodiy  fan  qishloq  xo'jaligi 

tarmog`idagi ishlab chiqarish munosabatlarini moddiy ishlab chiqarishning boshqa 

sohalari  bilan  o'zaro  bog`liqlikda  o'rganadi,  tabiiy,  texnik  va  boshqa  aralash 

fanlardagi tadqiqot natijalariga eg`tibor qaratadi. 

 "Qishloq  xo'jaligi  infratuzilmasi"  fani  bu  jarayonga  faol  aralashib,  amaliy 

xulosalar  chiqaradi  va  asosiy  iqtisodiy  qonunlardan  qishloq  xo'jaligini 

rivojlantirishda foydalanish usullarini ishlab chiqadi. 

Fanni 

o'rganishda 

texnologik 

("Yershunoslik", 

"O'simlikshunoslik", 

"Agrokimyo", "Melioratsiya", "Mexanizatsiya va elektrlashtirish", "Chorvachilik", 

"Qishloq  xo'jalik  mahsulotlarini  saqlash  va  qayta  ishlash",  "Sabzavotchilik", 

"Bog`dorchilik" va boshqalar) hamda iqtisodiy ("Matematika", "Siyosatshunoslik", 

"Iqtisodiyot nazariyasi", "Qishloq xo'jaligida rejalashtirish va istiqbollash", "Ishlab 

chiqarish  kuchlarini  joylashtirish",  "Hisoblash  texnikasi  va  kompyuter 

texnologiyalari",  "Informatika",  "Statistika",  "Mehnatni  muhofaza  qilish  va 

me’yorlashtirish",  "Buxgalteriya  hisobi")  fanlar  bo'yicha  bilimlarni  chuqur 

o'zlashtirish  muhim  rol  o'ynaydi.  Ayni  vaqtda  "Qishloq  xo'jaligi  infratuzilmasi" 

tarmoq fani sifatida iqtisodiy yo'nalishdagi quyidagi fanlarni o'rganish uchun asos 

yaratadi:  "Qishloq  xo'jalik  ishlab  chiqarishini  tashkil  etish",  "Xo'jalik  faoliyati 

tahlili",  "Iqtisodiy  matematik  usullar",  "Moliyalashtirish  va  kreditlashtirish", 

"Qishloq 

xo'jaligi 

ishlab 

chiqarishini 

boshqarish", 

"Xalqaro 

iqtisodiy 

munosabatlar", "Tadbirkorlik", "Qishloq xo'jaligi marketingi" va hokazo. 

 O'zbekistonda  agrar  sektor  o'ziga  xos  xususiyatlarga  ega.  U  xususiyatlar  o'z 

navbatida  yerga  egalik  qilish  va  yerdan  foydalanuvchi  xo'jalik  yurituvchi 

sub’ektlar munosabatlarida ham namoyon bo'ladi.  

O'zbekiston  agrosanoat  majmuasida  ko'p  jihatdan  agrar  soha        salmog`i 

yuqoridir.  Masalan  sohaning  majmuadagi  hissasiga,    band  bo'lgan  ishchilarga 

nisbatan    82%i,  asosiy  ishlab  chiqarish      fondlari  qiymatining  76%i  va  yalpi 

mahsulotning 43%i to'g`ri keladi. 

 

Sanoatdan  farq  qilib,  qishloq  xo'jalik  ishlab  chiqarishi  relefi,  iqlimi  va 

tuproqlari  har  xil  bo'lgan  keng  maydonlarda  olib  boriladi.  Qishloq  xo'jaligi, 

o'simliklarning  o'sishi  va  hayvonlarning  rivojlanishidagi  tabiat  qonunlariga 

bo'ysunadi.  Shu  bois,  qishloq  xo'jaligida  mehnat  ko'pgina  ishlab  chiqarish 

jarayonlari  mavsumiydir.  Qishloq  xo'jaligidagi  mehnat  jarayoniga  va  uning 

natijasiga  tabiiy  sharoit  sanoatdagiga  qaraganda  ancha  ko'proq  ta’sir  ko'rsatadi. 

Qishloq  xo'jaligining  rivojlanish  darajasi  sarf  qilingan  mehnatning  miqdori  va 

sifatiga, texnika va o'g`itlardan foydalanish darajasiga qarab belgilanadi. 

Mexanizatsiya,  elektrlashtirish  va  kimyolashtirish  qishloq  xo'jaligini  yanada 

rivojlantirish va intensivlashtirishning asosiy yo'lidir.    

Ishlab  chiqarish  va  kapitalning  to'planish  darajasi  jihatidan  qishloq  xo'jaligi 

sanoatdan  orqada  qolmoqda.  Bunga  avvalo,  qishloq  xo'jaligining  o'ziga  xos 

xususiyati  tufayli  korxonalarning  maqbul  miqyosi  ancha  kichikligi  sabab 

bo'lmoqda, xolbuki ko'pgina mamlakatlarda yirik korxonalar bilan bir qatorda ko'p 

sonli  dehqon-fermer  xo'jaliklari  ham  saqlanib  qolmoqda.  Ular  asosan  fermer  va 

uning oila a’zolari kuchi bilan yuritiladi.  

---

 

5 

Ishlab  chiqarish  davri  va  ish  davrining  mos  kelmasligi  qishloq  xo'jaligi  ishlab 

chiqarishining  mavsumiyligini  asoslaydi.  Mavsumiylik  ishlab  chiqarishini  tashkil 

etish,  texnika,  mehnat  resurslaridan  samarali  foydalanish  va  oxir  oqibatda  butun 

tarmoq samaradorligiga sezilarli ta’sir ko'rsatadi. 

Qishloq  xo'jaligida  mehnat  taqsimoti,  uning  taqozosiga  ko'ra  ishlab 

chiqarishni 

ixtisoslashtirish 

iqtisodiyotning 

boshqa 

tarmoqlari, 

xususan 

sanoatdagiga  nisbatan  boshqacha  tarzda  yuz  beradi.  Yer,  mehnat  va  moddiy 

resurslardan oqilona foydalanish maqsadida bu yerda o'simlikshunoslik tarmog`ini 

chorvachilik 

tarmog`i 

bilan 

hamda 

yordamchi 

ishlab 

chiqarish 

va 

hunarmandchilikni  rivojlantirishning  oqilona  muvofiqligiga  erishish  lozim. 

Ijtimoiy  mehnat  taqsimotini  takomillashtirishda  alohida  hududlarning  o'ziga  xos 

sharoitlarini hisobga olish zarur. 

Qishloq  xo'jaligining  o'simlikchilik  va  chorvachilik  tarmoqlarida  mehnat 

jarayonini tashkil qilish turlicha amalga oshiriladi. Bu yerda ijrochi sanoatdagi kabi 

doimiy  ish  o'rniga  ega  bo'lmaydi.  Qishloq  xo'jalik  mahsulotini  yetishtirish 

jarayonida yil fasli va o'simlikning o'ziga xos xususiyatlariga qarab dala ishchisi va 

mexanizatorlar  turli  xil  ishlarni  bajarishadi.  Mexanizator  barcha  mashina  va 

agregatlarda  ishlay  olishi  kerak,  dehqon  esa  urug`lar  va  ekish  materiallarini 

tayyorlash,  o'simliklarni  parvarish  qilish,  tayyorlash,  yig`ib  olish  jarayonidagi 

barcha  ishlarni  bajara  olishi  lozim.  Bunda  ishning  turi  har  kuni  emas,  balki 

sharoitdan kelib chiqib, muayyan bir ish kuni davomida o'zgarishi ham mumkin. 

Qishloq  xo'jaligini  sanoat  tarmoqlaridan  ajratib  turuvchi  bu  kabi  tarmoq 

xususiyatlari  moddiy-texnika  bazasini  shakllantirishda,  ishlab  chiqarishni  tashkil 

etish  va  boshqarishda,  ishlab  chiqarish  resurslaridan  foydalanishning  iqtisodiy 

samaradorligini aniqlashda hisobga olinishi zarur.