Маъруза мавзу: Одам органлар системасининг онто

Ланцетник
ни қон айланиш системаси содда тузилишга эга бўлиб, 
битта қон айланиш доирасига эга. Юраги бўлмайди. Юрак вази- фасини 
қорин аортаси бажаради. Қорин аортасидан веноз қон, олиб келувчи жабра 
артерияларига ўтиб, у ерда кислородга тўйинади.Уларнинг сони жабра 
ёриқлари сонига тўғри келади(150 жуфт гача).
Ланцетникнинг қон айланиш системаси:
1- қорин аортаси; 2-олиб келувчи ва олиб чиқувчи жабра артериялари; 4-уйқу 
артериялари; 5- ўнг ва чап олдинги кардинал веналар; 6-ўнг ва чап орқа 
кардинал веналар; 7-ўнг ва чап кювьеров оқимлари; 8-жигар венаси; 9-орқа 
аорта; 
Шуни таъкидлаш керакки, жабра артериялари капиллярларга бўлин- 
майди. Олиб чиқувчи жабра артериялари орқали кислородга тўйинган қон 
жабра усти артерияларига ўтади ва у орқали олдинга томонга ўйқу 
артериялари орқали танани олдинги қисмини артериал қон билан таъмин- 
лайди, орқа томонда эса улар бирлашиб орқа аортани ҳосил қилади, Орқа 
аорта орқали танани орқа томонидаги аъзолар кислород билан таъмин- 
ланади. Танани олдинги томонида иккита ўнг ва чап кардинал веналар, 
танани орқа томонида ўнг ва чап томонидан орқа кардинал веналарга 
карбонат ангдридга тўйинган қонлар ўтиб, улар ўрта томонга йуналадилар ва 
кювьеров оқимини ҳосил қиладилар. Унг олдинги кардинал вена ва ўнг орқа 

---

кардинал вена ўнг кювьеров оқимини, худди шундай чап олдинги кардинал 
вена, чап орқа кардинал вена билан қўшилиб чап кювьеров оқимини ҳосил 
қилади. Унг ва чап кювьеров оқимлари қорин аортасига келиб қўйилади. 
Ички органлардан веноз қон жигар венаси орқали келиб қорин аортасига 
қўйилади.
Сувда яшайдиган умуртқалилар - 
балиқлар
да қон айланиш доираси 
битта, юрак икки камерали - бўлмача ва қоринчаан иборат. Балиқлар юраги- 
дан фақат венозли қон окади. Балиқларнинг қон айланиш системаси анча
такомиллашган бўлиб прогрессив белгиларга эга. Балиқларда икки каме- 
рали юрак пайдо бўлган, у веноз синусидан ташқари, битта юрак бўлмаси 
ва битта қоринчадан иборат.
Балиқнинг қон айланиш системаси.
А-Юраги; В-Қон айланиш тизими; 1-веноз синуси; 2-юрак қоринчаси; 3-юрак 
бўлмачаси; 4-қорин аортаси; 5-олиб келувчи ва олиб чиқувчи жабра 
артериялари; 6-уйқу артериялари; 7- ўнг ва чап олдинги кардинал веналар; 8-
ўнг ва чап орқа кардинал веналар; 9-ўнг ва чап кювьеров оқимлари; 10-жигар 
венаси; 11- орқа аорта;
Веноз қон юрак қоринчасидан артериал конус орқали қорин аортасига 
қуйилади. Қорин аортасидан, веноз қон 4 жуфт жабра артериялари орқали 
жабраларга қўйилади. Ланцетникдан фарқли равишда балиқларда жабра 
артериялари, капиллярлар тўрини ҳосил қилади. Жабраларда кислородга 
тўйинган атериал қон, жабра артериялари орқали орқа аортага ўтади. Сўнгра 
уйқу артериялари орқали бош соҳасига, ўмров ости артерияси орқали тана 

---

ён деворига, дум артериялари орқали тананинг орқа қисмига, алоҳида 
артериялар орқали ички аъзоларга (ичак, буйрак) тарқалади.
Балиқларнинг вена қон томир системаси ланцентникига ўхшаш бўлади.
Умуртқалилар қуруқликка чиқиши билан уларнинг қон айланишида тубдан 
ўзгариш рўй берган. Чунки ойқулоқ орқали нафас олиш, ўпка орқали нафас 
олиш билан алмашинган. Юрак энди фақат венозли қонни қабул қилмасдан, 
артериал қонни ҳам қабул этади. Натижада, юрак дастлаб уч камерали, сўнг 
тўрт камералига айланади.