Маъруза мавзу: Одам органлар системасининг онто

аномалия
ларига (юнон- 
ча аномалиа - нотекис, нотўғри) тўғри келади. Улар эндоген, генетик ва 
экзоген омиллар таъсирида келиб чиқиши мумкин. Кўпинча бундай ўзга- 
ришлар эмбрионнинг шаклланиши жараёнининг охирги босқичларида куза- 

---

тилади. 
Полидактилиянинг ҳар хил турлари 
Бундай аномалияларга бармоқларнинг ривожланмай қолиши, 
полидак- 
тилия
(бармоқларнинг 5 тадан ортиқ бўлиши), 
синдактилия 
(бармоқлар- 
нинг тўлиқ ёки қисман кўшилиб кетиши), 
брахидактилия
(бармоқларнинг 
калта бўли ши) ни мисол килса бўлади. Қўл-оёқ аномалиларидан, купроқ 
ўчрайдигани бу полидактилия бўлиб, унинг бир қанча хиллари фарқланади. 
Қўшимча бармоқлар бош бармоқ ёнидан ёки энг кичик бармоқ ёнидан ўсиб 
чиққан бўлади. Бу аномалия аутосома доминант типда ирсийланади.
Юксак умуртқалиларнинг эмбриогенезида, фақатгина аждодлар оёқ- 
ларини тузилиши рекапитуляцияланмай, ҳаттоки уларнин гетеротопия жа- 
раёни ҳам рекапитуляцияланади. Одамда қўллари 3-4 бўйи умуртқалари че- 
расида ривожланади, оёқлар эса, бел умуртқалари чегарасида ривожланади. 
Шунга яраша қўл оёқлар, орқа миянинг шу қисмларидаги сегментлар орқа- 
ли инервацияланади. Оёқларни гетеротопияси бўйин, бел ва думғаза нерв 
тугунларини шаклланиши билан бирга боради, уларни нервлари бир томон 
дан, шаклланиш вақтила орқа миянинг қайси сегметидан ўсиб чиққан 
бўлсалар, ўша қисм билан боғланган бўладилар, бошқа томондан янги жойга 
кўчиб ўтган оёқлар билан боғланган бўладилар. Елка камарини гете- 
ротопиясини бузилиши натижасида Шпренгел касаллиги деб номланадиган 

---

аномалия юзага келиши мумкин.
Шпренгел касаллиги
Бундай касалликда елка камари бир томонда ёки иккала томонда нормал 
ҳолатга нисбатан бир неча сантиметр баланд бўлади. Бундай аномалия, кў- 
раклар деформацияси, қовурғалар аномалияси ва бошқа деффектлар билан 
бирга борганлиги учун, бундай ҳолатни юзага келиши механизми - фақат 
муртак структураларини жойини ўзгариши бўлмай, бунда морфогенетик 
корреляцияни бўзилиши ҳам борган. Солиштирма анатомия турли орган- 
измлар тузилишидаги умумийлик ва фарқлар даражасини аниқлайди. Орга-
низмларнинг қариндошлиги қанча яқин бўлса, уларнинг тузилиши шунча-
лик ўхшаш бўлади. Шунинг учун битта систематик гуруҳга кирувчи одам ва 
унга яқин турган бошқа синф вакилларини таянч ҳаракат системасини 
аъзоларини қиёсий анатомик солиштириб чиқсак уларнинг кўпчилиги гомо- 
логик эканлигини кўришимиз мумкин.
Антропогенез жараёнида одам скелети билан ўзига хос шундай ӯзга- 
ришлар юзага келдики, бундай ўзгаришлар фақат одамларга хос бўлиб, бу 
уларнинг турт оёқлаб юришдан, тик юришга ўтиши билан боғлиқдир.
Одамларда анаболия ва девиация характерика эга бўлган қўйидаги ўзгариш 
лар юзага келди: - оёқларида рўй берган ўзгариш-бош бармоғини бошқа 
бармоқларга қарши қўя олиш хусусиятини йўқолиши, нарсаларни маҳкам 
ушлаб олиш хусусиятини йўқолиши ва юриш вақтида амортизация бўлиб 

---

хизмат қиладиган, оёқ кафт юзасида гумбазни ҳосил бўлди; - умуртқа 
поғонасини ўзгариши, - S – cимон эгилмаларни пайдо бўлиши, вертикал 
ҳолатда тўришни ва пластик ҳаракатланишни таъминлади; - мия қўтисини 
ўзгариши-юз қисмини кичрайиши ва мия қисмини катталашиши, катта энса 
тешигини олдинга силжишига, сўрғичсимон ўсимтани катталашишига ва 
бўйин мусукллари бирикадиган энса рельефини силлиқланишига олиб келди; 
- олдинги оёқларини дифференциацияси, қўлни муҳим ишларни бажарадиган 
меҳнат аъзосига айланишига олиб келди. Одамни тана масса- сини 7% дан 
9% гача бўлгани қўлга, оёқларига эса 32-38 % и, одамсимон маймунларда эса 
олдинги оёқларига 14-16 %, орқа оёқларига 18 % игина тўғри келади - 
маъноли нутқни ривожланиши, пастки жағида иягини бўртиб чиқишига олиб 
келди.