Ma’ruza matni Toshkent – 2014 1-mavzu. Kirish. Mikrobiologiya fanining maqsadi va vazifalari

Mikroorganizmlar xujayra moddasining elementar tarkibi.
(quruq moddaga nisbatan % Hisobida)

Elementlarning nomi	Bakteriyalar	Turushlar	Mog‘or zamburug‘lari
Uglerod	50,4	49,8	47,9
Azot	12,3	12,4	5,24
Vodorod	6,78	6,7	6,7
P2O5	4,95	3,54	4,85
K2O	2,41	2,34	2,81
SO3	0,29	0,04	0,11
Na2O	0,07		1,12
MgO	0,82	0,42	0,38
CaO	0,89	0,38	0,29
Fe2O3	0,08	0,035	0,16
PbO2	0,03	0,09	0,04

Bu jadvalda mikroorganizmlar hujayrasida ko‘p uchraydigan moddalar qayd kilingan, bulardan tashkari, hujayra tarkibida oz miqdorda, lekin, fiziologik aktivlik uchun zarur bo‘lgan bir qancha mikroelementlar: bor, marganes, molibden, rux, mis, kobalt, brom, yod va boshqalar ham uchraydi.

Har xil moddalarning ximiyaviy tuzilishi bilan ularning mikrob hujayrasiga kira olishi o‘rtasida mustahkam bog‘liqliq bor. Ionlarga ajralmaydigan uglevodorodlar va boshqa birikmalar, odatda, hujayraga juda tez o‘tadi, agar organik birikmaning molekulasida aminogruppa, oksigruppa yoki karboksil gruppa bo‘lsa, bunda moddalarning xujayra ichiga kirish xususiyati keskin o‘zgaradi.
Bunday gruppalar qancha ko‘p bo‘lsa, organik moddalarning hujayra ichiga kirishi sskinlashadp. Hujayra ichiga kiradigan moddalar iafas olishda hosil bo‘ladigan N⁺ va NSOionlariga almashinib o‘tadi.
Oziqlanish tipiga ko‘ra, bakteriyalar juda xilmaxil gruppalarga bo‘linadi. Geterotrof va avtotrof usulda oziqlanish termini hayvonlar va o‘simliklar uchun qo‘llaniladi. Lekin mikroorganizmlar uchun yetarli emas, chuiki mikroorganizmlar ensrgiya manbaiga ko‘ra, uglerod manbaiga ko‘ra va donor elektronlarga kura turli gruppalarga bo‘lipadi. Energiya manbai yorug‘lik bo‘lsa — fototroflar, agar energiya manbai oksidlanish-qaytarilish protsesslari bo‘lsa — xemotroflar, agarda anorganik moddalar (H₂, NH₃, H₂S, CO₂) va boshqalar bo‘lsa — litotroflardir. Tayyor organik moddalarni o‘zlashtpruvchilar —organotroflar deb ataladi.
Barcha yashil o‘simliklar, ko‘kyashil suv o‘tlar, qirmizi va yashil rangli oltingugurt bakteriyalari — fotolitotroflar, nitrifikatorlar — xemolitotroflar, hayvonlar va ko‘pchilik mikroorganiyamlar — xemoorganotroflardir. Oziqlanishning eng keng tarkalgan turi geterotrof, ya’ni tayyor organik moddalar bilan oziqlanishdir.