Ma’ruza matni Toshkent – 2014 1-mavzu. Kirish. Mikrobiologiya fanining maqsadi va vazifalari

Fermentlarning klassifikatsiyasi. Hozir 1000 dan ortiq fermentlar mavjud. Hamma fermentlar oltita sinfga bo‘lingan. Bular:
1. Oksidoreduktizalar; 2. Transferaza; 3. Gidrolaza; 4. Liaza; 5. Izomeraza; 6. Ligaza yoki sintetaza sinflari.
Oksidoreduktazalar — oksidlab tiklash fermentlari. Bu gruppaga kiruvchi fermentlar hujayraning nafas olish jarayonida vodorod va kislorod tashishii aktivlashtiradi. Ular 180 dan ziyodroq fermentlarni tashkil etadi.
Transferaza tashuvchi fermentlardir. Bu fermentlar 170 dan ziyodroq.
Gidrolaza — gidroliz reaksiyani tezlatadi. Bu ferment murakkab moddalarni oddiy moddalarga parchalab, suv molekulani qo‘shadi. Bularga 180 dan ziyodroq fermentlar kiradi.
Liazalar murakkab organik birikmalarnn chuqurroq parchalaydi. Bu fermentlar siifi 90 dan ziyodroq. Bularga karboksi-laza va aldegid-liaza (aldolaza) fermentlari kiradi.
Izomerazalar — molekulada vodorodni harakatlantirib, ko‘chishga yordam beradi. Ularning moddalar almashinishida ahamiyati katta.
Ligaza yoki sintetaza — pirofosfor bog‘lanishining buzilishi hisobiga oddiy birikmalar murakkab birikmalarning sintezlashini tezlashtiradi. Bu sinfdagi fermentlar 40 dan ziyodroq.
Vodorod bakteriyalari sifatli oqsyl siptezlash xususiyatiga ega bo‘lganligi uchup kosmik kemalardagi muxit uchun muhim ahamiyatga ega. Fotoreduksiyani oltnngugurtni oksidlovchi yashil va qirmizi rang bakteriyalar amalga oshiradi. Bular N23 ii o‘zlashtirib, uni yorug‘lik epergiyasi hisobiga oksidlaydi.
Haqiqiy fotosiptez protsessini, ya’ni N₂O va SO₂ dan organik modda hosil qilish va yorug‘lik energiyasidan foydalanib oz miqdorda kislorod ajratish prossssini tuban o‘simliklardan yashil suvo‘tlar va sodda hayvonlardan yashil evglena amalga oshiradi.
Ba’zi bakteriyalar organizmdan tashqarida uchramaydi. Masalan, difteriya tayoqchasi, zaxm kasalliginiig spiroxetasi va boshqalar keyingilari parazit va saprofit holda yashay oladi. Masalan, kuydirgi yarasini vujudga keltiruvchi Vas. ap1gas15 sun’iy oziq muhitida saprofmt kabi yaxshi o‘sadi. Ba’zi vakillari masalan, sellyulozani parchalovchilar qaerda sellyuloza bo‘lsa, o‘sha yerda uchraydi. Bakteriyalarni o‘stirish uchup maxsus oziq muhiti kerak. Saprofit mikroorganizmlar uchun go‘shtpeptonjelatinli va go‘shtpeptonagarli substratdan foydalaniladi.
Mikroorgannzmlarning uglerod bilan oziqlanishi. Uglerod manbalariga ko‘ra, mikroorganizmlar avtotrof, ya’ni uglerodni anorganik moddalardan o‘zlashtiruvchilarga va gsterotrof, ya’ni uglerodni organik holda o‘zlashtiruvchilarga bo‘linadi. Turli shakarlar, spirtlar, organik.kislotalar, uglsvodorodlar bular uchun asosiy oziq manbai bo‘ladi. Eng yaxshi oziq tarkibida oksidlangan SN₂ONSNONSON gruppalari bo‘lgan uglerod manbalaridir, shuning uchun bunday gruppalarga ega bo‘lgai glissrin, mannit, shayarlar va bir qator organik kislotalar eng yaxshi oziq manbai xisoblanadi. Chumoli kislota (NSOON) va shovul kislota (SOONSOON) faqat ba’zi mikroorganizmlar tomonidan o‘zlashtiriladi, xolos. Ayrim baytsriyalar, masalan, AzregdShiz Iauiz parafin yoki yog‘ kislotalarni o‘zlashtira oladi.