Маъруза матни Ҳаётга қарши жиноятлар

Шахс содир қилган қилмишини жиноят деб 
ҳисоблайди, 
бироқ 
қилмишда 
жиноят 
аломатлари бўлмайди.
Бундай юридик хатода 
содир этилган қилмиш учун ЖКда жиноий 
жавобгарлик 
белгиланмаганлиги 
сабабли 
қилмиш ўз-ўзидан жиноят деб ҳисобланмайди. 
Масалан, аёл фоҳишалик билан шуғулланади, ўз 
қилмишини жиноят деб ҳисоблайди, бироқ 
унинг ҳаракатлари маъмурий жавобгарлик 
билан чекланади. 
2.
Шахс содир қилган қилмишини жиноят деб 
ҳисобламайди, бироқ қилмишда жиноят 
аломатлари 
бўлади.
Агар 
шахс 
ўз 
ҳаракатларини жиноят деб ҳисобламаса, бироқ 
ушбу ҳаракатда жиноят аломатлари бўлса, 
бундай ҳолда ушбу ҳаракатни содир қилганлиги 
учун 
жиноий 
жавобгарлик 
белгиланади. 
Масалан, 
ҳамшира 
стерилизатсияланмаган 
тиббий анжомлар орқали беморга ОИВ 
касаллигини 
юқтиради. 
Ҳамшира 
ўз 
ҳаракатларини қасддан содир қилмаганлиги 
сабабли 
жиноий 
жавобгарлик 
йўқ деб 
ҳисоблайди. Бироқ унинг ҳаракатлари ЖК 113-
модда 5-қисми “Шахснинг касб юзасидан ўз 
вазифаларини бажармаганлиги ёки лозим 

---

90 
даражада бажармаганлиги оқибатида бошқа 
шахсга ОИВ/ОИТСни касаллиги юқтириши” 
билан 
жиноий 
жавобгарликни 
келтириб 
чиқаради.
3.
Шахс ўз қилмиши учун тайинланадиган 
жазонинг миқдорига нисбатан хато қилади.
Масалан, 13 ёшга тўлмаган қизга нисбатан 
номусга тегиш жиноятини содир этган шахс 
жинояти учун ўн беш йилгача озодликдан 
маҳрум қилиш жазоси тайинланади деб 
ўйлайди, бироқ “ўн тўрт ёшга тўлмаганлиги 
айбдорга аён бўлган шахснинг номусига тегиш” 
ўн беш йилдан йигирма йилгача озодликдан 
маҳрум қилиш жазоси назарда тутилганлиги 
сабабли жазо ЖК 118-модда 4-қисми билан 
тайинланади.
4.
Шахс ўзига нисбатан тайинланиши мумкин 
бўлган жазонинг турига нисбатан янглишади.
Масалан, 
гиёҳвандлик 
воситалари 
ёки 
психотроп моддаларни ўтказиш мақсадини 
кўзлаб қонунга хилоф равишда кўп бўлмаган 
миқдорда ўтказишни содир этаётган шахс 
жинояти учун жарима жазоси тайинланади деб 
ўйлайди, лекин ЖК 273-моддаси 1-қисмида 
озодликни чеклаш ёки озодликдан маҳрум 
қилиш жазоси назарда тутилганлиги учун унга 
нисбатан шу жазо турларидан бири тайинланади 

---

(ЖК 57-моддасида назарда тутилган ҳолатлар 
мустасно). 
5.
Тайинланиши мумкин бўлган асосий ва қўшимча 
жазо турларига нисбатан хато. 
Масалан, 
транспорт воситаси ҳаракати хавфсизлиги 
қоидаларини бузиш одам ўлимига сабаб 
бўлганда, шахс ўз қилмиши учун озодликдан 
маҳрум қилиш жазоси тайинланади деб 
ўйлайди. Бироқ ЖК 266-моддаси 2-қисмида 
муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш жазоси 
қўшимча жазо чораси қилиб кўрсатилганлиги 
учун, озодликдан маҳрум қилиш жазосига 
қўшимча тарзда тайинланади.
Фактик хато (еррор фаcти) дейилганда жиноят ҳуқуқи 
назариясида шахс томонидан содир этилган ижтимоий 
хавфли қилмишнинг фактик ҳолатлари, жиноят 
таркибининг зарурий белгиларига нисбатан янглишиши, 
нотўғри тасаввур қилиши тушунилади.
Жиноят ҳуқуқи назариясида фактик хатонинг ҳам бир 
неча кўриниши берилган: жиноятнинг обектига, жиноят 
предметига; жиноятнинг обектив белгиларига (ҳаракат 
ёки ҳаракатсизлик ва ундан келиб чиқиши мумкин 
бўлган оқибатларга) нисбатан хато ва ҳоказолар. 
Жиноят обектига нисбатан хато – тажовуз қилинаётган 
обектнинг ижтимоий ва юридик моҳияти ҳақида 
нотўғри тасаввур қилишдир. Масалан, айбдор аёлнинг 
ҳомиладорлигини олдиндан била туриб қасддан ўлдирса 

---

92 
ЖК 97-моддаси
2-қисми “б” банди билан, агар айбдор ҳомиладор 
бўлмаган аёлни ҳомиладор деб ўйлаб қасддан ўлдирган 
бўлса, қилмиш ЖК 97-моддаси биринчи қисми билан 
квалификатсия қилинади
7
.
Жабрланувчи шахсига ёки предметига нисбатан хато – 
тажовузнинг предметига нисбатан хато қилишда, айбдор 
мўлжалланган предметга эмас, бошқа бир предметга 
таъсир кўрсатади
8
. Масалан, А.ни ўлдиришни мақсад 
қилган шахс адашиб Б.ни ўлдириб қўяди. Бунда 
айбдорнинг адашганлиги қилмишни квалификация 
қилишга таъсир қилмайди ва айбдорнинг қилмиши 
умумий асосларда ЖК 97-моддаси билан квалификация 
қилинади. Агар шахс ўзга шахснинг дипломатида кўп 
миқдорда пул бор деб ўғирласа, бироқ дипломатни очиб 
қараса пул эмас, оддий қоғозлар бўлса, бундай ҳолатда 
шахснинг предметга нисбатан хатоси тугалланган 
жиноят деб эмас, балки жиноятга суиқасд деб 
квалификация қилиниши лозим (ЖК 25,169-модда). 
Жиноятнинг обектив белгиларига нисбатан хато – 
шахс ижтимоий хавфли қилмиш қиляпман деб ўйлайди, 
бироқ унинг ҳаракатида у ўйлаган ижтимоий хавфлилик 
хусусияти 
бўлмайди. 
Шахс 
қонуний 
ҳаракат 
қилмоқдаман деб ўйлайди, аслида ҳаракати ижтимоий 
хавфли қилмишлигини англамайди (Масалан, шахс чет 
эл валютаси қалбакилигини билмай айирбошлайди, 

---

аслида эса у қалбаки бўлиб чиқади ёки айбдор бошқа 
шахсларнинг ҳаёти учун хавфли бўлган усулда бир 
шахсга тажовуз қилади, бироқ эҳтиётсизлик орқасида 
бошқа шахс ҳам ўлади ёки соғлиғига шикаст етказилади).
8.) Жиноят субекти тушунчаси ва белгилари
Жиноятнинг субекти – Жиноят кодекси билан 
тақиқланган ижтимоий хавфли қилмишни содир қилган 
ва қонунга мувофиқ равишда жиноий жавобгарликка 
тортилиши мумкин бўлган ёшдаги жисмоний шахсдир. 
Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 17-
моддасига кўра, жиноят содир этгунга қадар жиноят 
қонунида белгиланган ёшга тўлган (ЖКнинг 17-
моддаси), ақли расо (ЖК 18-моддаси, ЖК 18
1
-моддаси), 
жисмоний шахслар жиноятнинг субекти бўлади.