Ma’ruza materiallari 1-Mavzu: Kirish. Biologik kimyo kursining maqsad va vazifalari, metodlari, tarixi reja

13-mavzu: Lipidlar almashinuvi
Odam va hayvon organizmiga lipidlar oziq moddalar bilan qabul qilinadi. Odam organizmiga qabul qilinadigan lipidlarning 1 sutkalik miqdori, taxminan 50-70 g bo’lib, Shundan 15 g to’yinmagan yog` kislotalari, 10 g fosfolipidlardir. Lipidlar energiya manbai hisoblanadi. Organizmning energiyaga bo’lgan ehtiyojining 1/3 qismi yog`lar va yog`simon moddalar hisobiga qoplanadi. YOg`lar tarkibida vodorod atomlari ko’p bo’lganidan ular oksidlanda suv deyarli ikki marta ortiq hosil bo’ladi.

1 g yog` oksidlanganda 1,07 g, 1 g uglevod oksidlanganda 0,55 g, 1 g oqsil oksidlanganda esa faqat 0,41 g suv hosil bo’ladi. Ovqat tarkibidagi lipidlarning oshqozon–ichak yo’lida hazm bo’lishi murakkab jarayondir. Ovqat bilan qabul qilingan triglitseridlarning ko’p qismi ingichka ichakda oshqozon osti bezining sekretsiyasidagi lipaza fermenti ta`sirida gidrolitik parchalanadi. Kuchsiz lipaza faolligi oshqozon shirasida ham topilgan, lekin oshqozonda lipaza faolligi uchun sharoit yo’q.

O’n ikki barmoq ichakka o’t hamda oshqozon osti yo’li ochiladi. O’t tarkibidagi ishqoriy reaksiya beradigan o’t kislotalarning tuzlari yog`larni emulgirlab eruvchanligini oshiradi. O’t kislotalarning tuzlari yuza tarangligini kuchli darajada pasaytirib, yog` tomchilarini mayda zarrachalarga bo’lib yuboradi va lipaza fermentining ta`sirini yengillashtiradi.

Triglitseridlarning pankreatik lipaza ishtirokida gidrolizlanishini quyidagi sxemada keltirilgan.

Odam organizmidagi o’t pufagida, asosan quyidagi o’t kislotalar: xolat kislota, dezoksixolat kislota; litoxolat; xenodezoksixolanat kislota uchraydi. Bu o’t kislotalar erkin holda bo’lmay, glitsin yoki taurin bilan birikib, qo’sh kislotalar shaklida o’t shirasi tarkibiga kiradi. Ularning eng muhimlari glikoxolat, glikodezoksixolat, tauroxolat va taurodezoksixolat kislotalardir.

Ichakda o’t kislotalar yog` va moylarga ta`sir etishi tufayli juda mayda parchalardan iborat nozik emulsiya hosil bo’ladi. Bu zarralarning diametri 0,5 mk bo’lib, ular xilomikronlar deb ataladi. YOg`larning emulsiyalanishi ularning lipazalar ta`sirida glitserin va yog` kislotalarga parchalanishni ta`minlaydi. Lipaza ta`sirida yoglar avval di, so’ngra monoglitseridga aylanadi, oxirida glitserin va yog` kislotagacha parchalanadi.

O’t pufagi shirasidagi kislotalar yog` kislotalari bilan suvda eruvchi xolin kislotalar kompleksini hosil qilib, ichak devorida so’riladi.