Ma’ruza. Kirish. Diagnostikalash atamalari va usullari

Diagnostikalash – obyektni qismlarga ajratmasdan texnik holatiga ba­ho berish va diagnostik simptomlarini (texnik diagnoz belgilash) ham­da buzilmasdan ishlash davr oralig‘ini tashxis­lash­dan iboratdir. Diagnos­ti­­ka­lash uch bosqichni o‘z ichiga oladi: diag­nostik simptomlarning mo‘l­jal­dan og‘ishi va normal qiymat­dan farqi; bu og‘ishlarning yuzaga kelish sabab­lari va xususiya­tining tahlili; buzilmasdan ishlash resursining davo­­miyligi va b. Ikkinchi bosqichda esa texnik diagnoz belgilanib, uning natija­si­da diagnostik xulosa tuziladi.

Texnik diagnoz – texnik holatni aniqlash va baholash, ya’­ni nosoz­lik sababi, darajasi va obyektdagi nosozlikni diagnos­tikalab, uning ishla­tishga yaroqlilik darajasini belgilashdan ibo­rat. Diagnoz-aniqlangan bar­cha simptom ko‘rsatkichlarini nomi­nal qiymatlar bilan solishtirib, natija­larni texnik shartlar va bosh­qa texnik hujjatlarni qoniqtirish darajasiga baho beradi.

Ishlayotgan obyektning chiqarish ko’rsatkichlari – fizi­ka­viy va kim­yo­­viy jarayonlar mahsuli bo‘lib, obyektning ishlash vaqtida, harakatlani­shi va tashqi muhitga ta’siri natijasida yuzaga keladi va aniqla­nadi. Masa­lan, ichki yonuv dvigateli energiya ish­lab chiqaradi, shu vaqtda unga yuborilayotgan havo va yonil­g‘ini qabul qilib olib, qiziydi, ishlab bo‘l­gan gazlarni chiqarib yubo­radi, ma’lum miqdorda shovqun va turli darajada titrash hosil etadi.

Har bir obyektning chiqarish jarayoni quyidagicha taq­sim­la­nishi mumkin:

1) obyektning to‘g‘ridan to‘g‘ri o‘z vazifalarini bajarishi uchun sarf bo‘la­­digan ishchi jarayonlar (masalan, ichki yonuv dviga­tellari yonilg‘i va uning ishlashi uchun kerak bo‘lgan mate­riallarni hazm qilib, energiya ish­lab chiqaradi, chiqindi gazlarni chi­qarib yuboradi: issiqlik energiya­sini aylanma harakatga aylan­tirib beradi);

2) ishlash vaqtida yo‘ldosh, qutulish mushkul bo‘lgan turli ko‘­rini­sh­dagi jara­yonlar yuzaga keladi; zararli (ba’zi hollarda ular zararli, foydasi yo‘q va hatto zarar keltirishi ham mumkin), foy­dasiz (masalan, titrash, zarbiy tovushlar, issiqlik ajralishi va b.) va shularga o’xshash bir qancha holatlar yuzaga keladi.

Ishchi va yo‘ldosh chiqarish ko‘rsatkichlari ma’lum xususiyatlar va ko‘r­satkichlarga ega bo‘lib, har biri turli yo‘llar bi­lan aniqlanishi mum­kin. Masalan, dvigatelning ish jarayonidagi tur­li tezliklarda erishayotgan quv­vati va yonilg‘i sarfi uning ish jarayonini xarakterlaydi, ya’ni ishlab chiqarilayotgan energiyani; transmissiyaning har bir agrega­ti­dagi detallarining aylanishi va titrashi, qizish harorati, dvigateldagi shovqinlar kuchi va ko‘rsat­kichlari hamda shu agregatlarda kechayotgan yo‘ldosh ja­ra­yon­lar­ning ko‘rsatkichlarini aniqlaydi.

Agar O‘rta Osiyo iqlim sharoitiga nazar tashlaydigan bo‘l­sak, u o‘zi­ning yorug‘lik va issiqning bisyorligi, kuchli va qumli shamol ham­da bo‘­ronlar, havodagi past namgarlik va yuqo­ri harorat mashinalar ishlashining keskin susayishiga olib keladi va ularning ishga yaroqlilik ko‘rsatkichlarini deyarli 1 – 2 maro­taba kamaytiradi. Yuqori harorat sha­roi­tida mashina va mexa­nizmlarning ishqalanish yuzalariga yonilg‘i-moylash mate­riallari bilan birgalikda abraziv zarrachalar ham yetib bora­­di va ishqalanishda ishtirok etib, yuzalarning yeyilishini tezlashti­radi. Shu sababli mashinalarni mo‘ljallangan vaqtlarda diagnostikalab turish, qoldiq resursni aniqlash, o‘tkaziladigan texnik xizmat va ta’mir­lash turlarini bashorat qilish hozirgi kundagi eng katta muammolardan biridir.