Маъруза №6: Ақлли шаҳар концепциясининг назарий асослари Режа: Ақлли шаҳар, асосий тушунчалар ва ташкил этувчилари

---

Маъруза №6: Ақлли шаҳар концепциясининг назарий асослари 
Режа: 
1. Ақлли шаҳар, асосий тушунчалар ва ташкил этувчилари 
2. «Ақлли шаҳар» технологияларини жорий этиш лойиҳаларини 
амалга оширишнинг асосий йўналишлари. 
3. Замонавий 
шаҳар инфраструктурасини ривожлантиришда 
ижтимоий ва иқтисодий аспектлар (жиҳатлар). 
Дунё аҳолисининг ярмидан кўпи шаҳарларда яшайди. Кўпинча қишлоқ 
жойларидан тортиб, асосан шаҳарлашган аҳоли пунктларига ўтиш кейинги 
бир неча ўн йилликда давом этиши тахмин қилинмоқда. Одамларнинг бундай 
улкан ва мураккаб йиғинлари муқаррар равишда ифлосланган ва хаотик 
ҳолга айланмоқда. Шаҳарлар, мегаполислар, янги турдаги муаммоларни 
келтириб чиқаради. Инсон захираларини қайта ишлаш, ресурслар 
етишмаслиги, аҳолининг саломатлиги учун хавфли ҳодисалар, транспорт 
тўсиқлари ва этарли бўлмаган, ёмонлашиб бораётган ва шаҳарлашган 
инфратузилмалардаги қийинчиликлар энг асосий техник, жисмоний ва 
моддий муаммолар қаторидадир. 
Муаммоларнинг 
яна 
бир 
тўплами 
- 
табиатдаги 
ижтимоий 
ташкилотчиликдир. Бундай турдаги муаммолар жуда кўп ўзаро боғлиқ, 
рақобатбардош мақсадлар ва қадриятларга, ижтимоий ва сиёсий 
мураккабликларга эга бўлиб, кўплаб манфаатли томонларга тегишли. Шу 
маънода, шаҳарнинг муаммолари шафқатсиз ва чалкаш бўлиб қолди. 
Бутун дунёда шаҳарлар кўплаб муаммоларининг долзарблиги уларни 
тузишнинг ақлли усулларини излашга ва уларнинг эчимларини излашга олиб 
келди. Шунга кўра, бундай шаҳарларда тобора кўпроқ "ақлли" белгиси 
олинади. Ақлли шаҳар концепциясини концепциялаш усулларидан бири 
унинг барқарор ва мос шаҳар моделидир. 
Интернетда 
бир 
қанча 
интерактив 
смарт-шаҳар 
лойиҳалари 
хариталарини топиш мумкин, улар ўз лойиҳаларини амалга оширишда ҳеч 
бўлмаганда ўзгариш суръатларини таъминлашни таъминлайди. 
Бутун дунёда, тез ривожланиш шароитида мақбул яшаш шароитларини 
таъминлаш, ақлли шаҳар тушунчасини чуқур тушунишни талаб қилади. 
Бироқ, юқорида айтиб ўтилганидек, бу концепция фақатгина шаклланмоқда. 
Шу билан бирга, атама ўз-ўзидан бутун дунёда муаммолар, контекц ва 
маъноларнинг турли тузилмаларида қўлланилган. Тез-тез ишлатиладиган 
атамаларнинг бир қатор варианти рақамли (рақамли), уланган (боғланган) 
ёки интеллектуал (ақлли) сифатлар каби сифатли сифатларнинг ўрнини 
босиш орқали ҳосил бўлади. 
Кимдир ақлли шаҳарни "шаҳар" деб номланувчи ҳодисани белгилаш 
усули сифатида тан олади, "ақлли шаҳар" белгиси тушунчадир ва ҳар доим 
изчил қўлланилмаяпти. Бу таърифларнинг какофони, шубҳасиз, кўриб 
чиқилаётган соҳада концептуал тадқиқотларни давом эттиришни талаб 
қилади, кейинги қисмлар эса жаҳон миқёсида энг нуфузли консултант 

---

компанияларидан тушунчаларни тақдим этади ва ҳамма нарса тушунчалар ва 
эчимларни цандартлаштириш билан якунланиши керак. 
Смарт шаҳар ишининг таърифлари қисқача баёни: 
Илмий нуқтаи назар: 
"Ақлли шаҳар барқарор иқтисодий ўсишни ва ҳаётнинг юқори сифатини 
рағбатлантирувчи сенсорлар, электроника ва тармоқлар ривожланган 
инфратузилмалари билан келажакдаги хавфсиз, экологик жиҳатдан 
ҳимояланган (яшил) ва самарали шаҳар маркази" [1]. 
"Инсон ва ижтимоий капиталга, анъанавий (транспорт) ва замонавий 
(АКТ) коммуникация инфратузилмасига инвецициялар барқарор иқтисодий 
ўсиш ва ҳаётнинг юқори сифатини яхшилаш учун инвециция киритилганда, 
шаҳар инвецициялари шаҳарни бирлаштирувчи (инклюзив) бошқариш 
орқали табиий ресурсларни оқилона бошқариш билан қўллаб-қувватланиши 
керак. "[2]. 
"Бу иқтисодиётни ривожлантириш, инсон капитали, шаҳар бошқаруви 
тизими, ҳаракатланиш инфратузилмаси, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш ва 
ҳаёт сифатини стратегик шакллантирувчи ва амалга оширадиган шаҳар 
бўлиб, бу виждон ва фуқаролар фаолиятининг ақлли комбинацияси асосида, 
онгли ва эркин қарор қабул қилади" [3].